46.ASEAN Zirvesi, Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) üyesi devletlerin liderlerinin katılımıyla düzenlenen, bölgesel iş birliği, küresel gelişmeler ve ASEAN’ın gelecek vizyonu konularında kararların alındığı yüksek düzeyli diplomatik toplantıdır. Zirve, 26-27 Mayıs 2025 tarihlerinde Malezya'nın başkenti Kuala Lumpur’da gerçekleştirilmiştir.
46. ASEAN Zirvesi, 26 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)
Genel Bilgiler
Toplantı, Malezya’nın 2025 yılı ASEAN Dönem Başkanlığı çerçevesinde Kuala Lumpur Kongre Merkezi’nde yapılmıştır. Zirvenin ana teması “Kapsayıcılık ve Sürdürülebilirlik” olarak belirlenmiştir. Bu tema altında, ASEAN ülkelerinin dayanıklı, eşitlikçi ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda bölgesel iş birliği stratejileri tartışılmıştır. Toplantı, hem ASEAN içindeki bütünleşme süreçlerini ilerletmeyi hem de küresel belirsizliklere karşı ortak siyasi ve ekonomik pozisyonların oluşturulmasını amaçlamıştır. Zirveye ASEAN üyesi on ülkenin liderleri ile gözlemci sıfatıyla Doğu Timor temsilcisi katılmıştır.
Liderler arasında Malezya Başbakanı Enver İbrahim, Vietnam Başbakanı Phạm Minh Chính, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr., Endonezya Devlet Başkanı Prabowo Subianto, Singapur Başbakanı Lawrence Wong, Tayland Başbakanı Paetongtarn Shinawatra, Kamboçya Başbakanı Hun Manet, Brunei Sultanı Hassanal Bolkiah, Laos Başbakanı Sonexay Siphandone, Myanmar Dışişleri Bakanlığı Daimî Sekreteri Aung Kyaw Moe ve Doğu Timor Başbakanı Xanana Gusmão yer almıştır. ASEAN Genel Sekreteri Dr. Kao Kim Hourn da zirve oturumlarına katılarak 2025 yılı ASEAN Topluluğu inşa süreci ve Malezya başkanlığının öncelikleri hakkında değerlendirmelerde bulunmuştur.
Zirve süresince ayrıca iki yan toplantı da gerçekleştirilmiştir: 2. ASEAN-Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) Zirvesi ve ilk ASEAN-KİK-Çin Üçlü Zirvesi. Bu toplantılar, ASEAN’ın küresel ekonomik ortaklıklarını derinleştirme hedefiyle paralel olarak düzenlenmiştir. Zirvede ayrıca “ASEAN 2045: Ortak Geleceğimiz” başlıklı uzun vadeli strateji belgesi üzerinde uzlaşılmış ve ASEAN’ın siyasi, ekonomik, sosyo-kültürel ve bağlantısallık alanlarında önümüzdeki yirmi yıl için iş birliği çerçevesi belirlenmiştir.
Zirvenin Ana Teması ve Konular
"Kapsayıcılık ve Sürdürülebilirlik" temasıyla düzenlenen zirvede ASEAN ülkeleri arasında ekonomik iş birliği, bölgesel güvenlik ve sürdürülebilir kalkınmaya odaklanılmıştır. Zirvenin öncelikli gündem maddeleri arasında, ABD Başkanı Donald Trump yönetimince uygulanan gümrük tarifelerinin etkileri, Myanmar'daki siyasi kriz ve Güney Çin Denizi'nde yaşanan bölgesel gerilimler yer almıştır.
46. ASEAN Zirvesi, 26 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)
ABD’nin Tek Taraflı Tarifeleri ve ASEAN-ABD İlişkileri
Zirvede tartışılan temel gündem maddelerinden biri Amerika Birleşik Devletleri’nin ASEAN üyesi altı ülkeye yönelik uygulamayı planladığı %32 ile %49 oranındaki yeni ithalat tarifeleri olmuştur. Bu gelişme, bölgedeki ekonomik istikrar açısından doğrudan bir tehdit olarak değerlendirilmiş ve ASEAN ülkeleri arasında ortak tavır geliştirilmesi yönünde istişarelere konu olmuştur. Malezya Başbakanı Enver İbrahim, ABD Başkanı Donald Trump’a bir mektup gönderdiğini ve ASEAN-ABD arasında yeni bir zirve düzenlenmesi teklifinde bulunduğunu açıklamıştır. Bu zirvenin, ticari ilişkilerin geleceği ve tarife politikalarının bölgesel etkileri açısından önem taşıyacağı vurgulanmıştır. ASEAN liderleri, mevcut durum karşısında üye devletlerin birbirinden farklı koşulları göz önünde bulundurarak ortak pozisyon geliştirmesi gerektiğini belirtmiş, ayrıca ikili müzakerelerin teşvik edilmesi yönünde görüş birliği sağlanmıştır.
Myanmar’daki Kriz ve ASEAN Barış Girişimleri
Myanmar’daki askeri darbe sonrası devam eden iç savaş ve siyasi kriz, zirvede öne çıkan bir diğer başlık olmuştur. ASEAN dönem başkanı sıfatıyla Malezya Başbakanı Enver İbrahim’in Bangkok’ta Myanmar cunta lideri Min Aung Hlaing ile gerçekleştirdiği gizli toplantı ve Gölge Ulusal Birlik Hükümeti (NUG) ile yapılan çevrim içi görüşmeler, zirve oturumlarında "önemli ama kırılgan adımlar" olarak değerlendirilmiştir.
Zirve öncesinde ASEAN dışişleri bakanları, Myanmar meselesine yönelik özel toplantılar düzenlemiş ve daimi bir ASEAN Myanmar Temsilcisi atanması fikrini tartışmıştır. Ayrıca, Malezya Dışişleri Bakanı Haziran ayında Myanmar’a resmi ziyaret gerçekleştireceğini duyurmuştur. Myanmar temsilciliği zirveye dışişleri bakanlığı düzeyinde katılmış, Min Aung Hlaing ise ASEAN barış planına uymadığı gerekçesiyle zirveye davet edilmemiştir.
Güney Çin Denizi Anlaşmazlıkları
Güney Çin Denizi’ndeki deniz yetki alanı anlaşmazlıkları, özellikle Çin’in kıyı devletlerin münhasır ekonomik bölgelerinde yürüttüğü faaliyetler nedeniyle yeniden gündeme gelmiştir. Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr., ASEAN ve Çin arasında süregelen deniz davranış kuralları müzakerelerinin hızlandırılması çağrısında bulunmuş ve bağlayıcı nitelikte bir düzenlemenin önemine dikkat çekmiştir. Marcos, deniz haklarının korunması, istikrarın sağlanması ve olası yanlış hesaplamaların önlenmesi adına hukuki bağlayıcılığı olan bir düzenlemenin gerekliliğini ifade etmiştir. Çin ile ASEAN arasında yürütülen müzakerelerin üçüncü sürümüne dair teknik çalışmaların tamamlandığı, ASEAN-Çin Serbest Ticaret Bölgesi’nin güncellenmesi konusunda uzlaşma sağlandığı belirtilmiştir.
46. ASEAN Zirvesi'nin açılış konuşmasını yapan Malezya Başbakanı Enver İbrahim , 26 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)
ASEAN 2045 Vizyonu ve Kuala Lumpur Bildirgesi
Zirvede, ASEAN’ın uzun vadeli kalkınma hedeflerini içeren “ASEAN 2045: Ortak Geleceğimiz” başlıklı strateji belgesi kabul edilmiştir. Bu belge kapsamında siyasi-güvenlik, ekonomik, sosyo-kültürel ve bağlantısallık alanlarını kapsayan dört ana başlıkta entegrasyon stratejileri belirlenmiştir. Söz konusu vizyon, yalnızca siyasi beyanlar düzeyinde kalmamakta; eylem planları, kaynak tahsisi, izleme ve değerlendirme mekanizmalarının tesisini içermektedir. Belgenin ulusal kalkınma planlarına entegre edilmesi hedeflenmiştir. Kuala Lumpur Bildirgesi kapsamında Timor-Leste’nin ASEAN’a tam üyelik sürecinin 47. ASEAN Zirvesi’nde resmileştirilmesine yönelik hazırlıkların başlatılması da kararlaştırılmıştır.
Katılımcı Liderler ve Delegasyonlar
Zirveye ASEAN üyesi devletlerden Malezya Başbakanı Enver İbrahim'in başkanlığında, Brunei Sultanı Hassanal Bolkiah, Endonezya Devlet Başkanı Prabowo Subianto, Kamboçya Başbakanı Hun Manet, Laos Başbakanı Sonexay Siphandone, Vietnam Başbakanı Pham Minh Chinh, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr., Singapur Başbakanı Lawrence Wong ve Tayland Başbakanı Paetongtarn Shinawatra katılmıştır. Zirveye ayrıca Myanmar Dışişleri Bakanlığı Daimi Sekreteri Aung Kyaw Moe ve Doğu Timor Başbakanı Xanana Gusmao gözlemci olarak katılmıştır.
46. ASEAN Zirvesi katılan liderler, 26 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)
Kurumsal ve Bölgesel Gelişmeler
ASEAN 2045: Ortak Geleceğimiz Belgesinin Kabulü
46.ASEAN Zirvesi sırasında, "ASEAN 2045: Ortak Geleceğimiz" başlıklı belge oybirliğiyle kabul edilmiştir. Bu belge, ASEAN Topluluğu’nun 2045 yılına kadar izleyeceği politik-güvenlik, ekonomik, sosyo-kültürel ve bağlantısallık odaklı stratejik yönelimleri kapsamaktadır. Kabul edilen belge ile birlikte, uzun vadeli bütünleşme hedeflerine ulaşmak amacıyla uygulanabilir eylem planları, gerekli kaynak tahsisi mekanizmaları ve izleme-değerlendirme yapıları oluşturulması kararlaştırılmıştır. Ayrıca belge kapsamındaki stratejilerin ulusal kalkınma planlarıyla uyumlu biçimde hayata geçirilmesi yönünde mutabakat sağlanmıştır.
Timor-Leste’nin Üyeliği Süreci
Zirvede, Doğu Timor’un ASEAN’a tam üyelik süreci de gündeme alınmıştır. ASEAN liderleri, Timor-Leste’nin örgütün 11. üyesi olarak kabul edilmesini 2025 yılı Ekim ayında düzenlenecek 47. ASEAN Zirvesi'nde resmen onaylamayı kararlaştırmıştır. Bu doğrultuda, Timor-Leste'nin tam üyelik belgelerinin müzakere süreci için ilgili bakanlar ve üst düzey yetkililere yetki verilmiştir. Zirvede Timor-Leste’yi Başbakan Xanana Gusmão temsil etmiştir.
Sürdürülebilir Kalkınma, Bölgesel Entegrasyon ve İç Bağlantılar
Zirvede, bölgesel bütünleşmenin derinleştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma ilkelerine dayalı yapısal reformların yaygınlaştırılması ve ASEAN içi bağlantıların güçlendirilmesi üzerinde durulmuştur. ASEAN'ın kapsayıcılık ve sürdürülebilirlik teması doğrultusunda enerji güvenliği, afet yönetimi, çevresel direnç, insan hakları ve iklim değişikliği gibi alanlarda ortak girişimler tartışılmıştır. ASEAN liderleri, bu konuların yalnızca bölgesel iş birliği değil aynı zamanda küresel belirsizlikler karşısında dayanıklılığın artırılması açısından da öncelikli olduğunu vurgulamıştır. ASEAN Enerji Ağı ve ASEAN Dijital Ekonomi Çerçeve Anlaşması gibi çok taraflı girişimlerin hayata geçirilmesi kararlaştırılmıştır.
ASEAN Para Fonu ve Dijital Ekonomi Planlamaları
Zirvede ASEAN’ın finansal istikrarını güçlendirmek amacıyla ASEAN Para Fonu kurulması fikri yeniden gündeme alınmıştır. Malezya Başbakanı Enver İbrahim, ASEAN’ın bölgesel mali güvenliğini artırmak ve dışsal ekonomik şoklara karşı direnç oluşturmak için kendi parasal mekanizmasını kurması gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca, dijital ekonomi stratejileri kapsamında bölgede dijitalleşmeyi teşvik edecek düzenleyici çerçevelerin hazırlanması ve inovasyonun desteklenmesi yönünde planlama süreci başlatılmıştır. Bu bağlamda, kamu ve özel sektör kaynaklarının dijital dönüşüm, bilim, teknoloji ve inovasyon odaklı projelere yönlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Yan Zirveler ve Üçlü Görüşmeler
ASEAN-Körfez İşbirliği Konseyi Zirvesi
ASEAN Zirvesi kapsamında Kuala Lumpur’da 2. ASEAN-Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) Zirvesi düzenlenmiştir. Bu zirve, Güneydoğu Asya ile Körfez ülkeleri arasındaki ekonomik, siyasi ve enerji alanlarındaki iş birliğini derinleştirme amacı taşımıştır. Toplantıya, ASEAN üyesi devletlerin liderleri ile Körfez İşbirliği Konseyi’ni temsilen Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden üst düzey temsilciler katılmıştır. Zirvede, iki bölge arasında enerji güvenliği, tarım, dijital altyapı, temiz teknoloji ve yatırım konularında somut ortaklıkların geliştirilmesi yönünde anlaşmalar gündeme alınmıştır.
ASEAN-GCC-Çin Zirvesi
Zirveye paralel olarak, ASEAN, KİK ve Çin arasında ilk kez üç taraflı formatta ASEAN-GCC-Çin Zirvesi düzenlenmiştir. Bu zirve, Çin Halk Cumhuriyeti Başbakanı Li Qiang, ASEAN liderleri ve Körfez ülkeleri temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerde, çok taraflı ticaretin geliştirilmesi, küresel tedarik zincirlerinin çeşitlendirilmesi ve bölgesel kalkınma modellerinin uyumlaştırılması konuları öncelikli başlıklar arasında yer almıştır. Bu çerçevede taraflar arasında yeni iş birliği platformlarının kurulması, sürdürülebilirlik ve altyapı odaklı projelerin teşvik edilmesi hedeflenmiştir.
46. ASEAN-Körfez İşbirliği Konseyi (KİK)-Çin Zirvesi, 27 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)
ASEAN-Çin Serbest Ticaret Bölgesi Müzakereleri (Sürüm 3.0)
Zirve öncesinde ASEAN ve Çin arasında yürütülen ASEAN-Çin Serbest Ticaret Bölgesi (ACFTA) Sürüm 3.0 müzakereleri tamamlanmıştır. Müzakere süreci, mevcut ticaret anlaşmasının genişletilmesini ve güncellenmiş yatırım, dijital ticaret ve sürdürülebilir kalkınma başlıklarını içermektedir. Taraflar, Sürüm 3.0 kapsamında serbest ticaret rejiminin derinleştirilmesi ve yeni sektörlerin kapsama dahil edilmesi konusunda mutabakata varmıştır.
Zirvede Öne Çıkan Konuşmalar
Enver İbrahim’in Açılış Konuşması ve Çağrıları
Malezya Başbakanı ve ASEAN Dönem Başkanı Enver İbrahim, zirvenin açılış oturumunda yaptığı konuşmada bölgesel iş birliğinin artırılması, ekonomik dayanıklılığın güçlendirilmesi ve ASEAN’ın küresel aktörlerle dengeli ilişkiler kurması gerektiğine dikkat çekmiştir. Ayrıca Myanmar’daki taraflarla yürütülen görüşmelerin önemine işaret etmiş ve “sessiz diplomasi” yönteminin süreçte etkili bir araç olarak kullanıldığını belirtmiştir. İbrahim, ASEAN-ABD ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla yeni bir zirve önerisinde bulunduğunu açıklamıştır.
Phạm Minh Chính’in "Beş Güçlendirme" Önerisi
Vietnam Başbakanı Phạm Minh Chính, zirve sırasında yaptığı konuşmada ASEAN’ın bölgesel ve küresel belirsizlikler karşısında dayanıklılığını artırmak için “Beş Güçlendirme” yaklaşımını gündeme getirmiştir. Bu yaklaşım, birlik içinde kolektif güç oluşturma, dirençli yapıların inşası, bölgesel gündemi şekillendirme, kapsayıcılığın derinleştirilmesi ve gelecek nesiller için sürdürülebilirliğin sağlanması başlıklarını içermektedir. Chính, ASEAN 2045 vizyonunun uygulanmasında sürdürülebilirliğin ana kriterlerden biri haline getirilmesini önermiştir.
Ferdinand Marcos Jr’ın Deniz Hukuku Çağrısı
Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr., Güney Çin Denizi’ndeki mevcut gerilimlere değinmiş ve ASEAN ile Çin arasında sürdürülen Deniz Davranış Kuralları (Code of Conduct) müzakerelerinin hızlandırılmasını talep etmiştir. Marcos, bağlayıcı bir anlaşmanın hem bölgesel istikrarın korunması hem de deniz yetki alanlarının güvence altına alınması açısından önem taşıdığını vurgulamıştır. Bu çağrı, özellikle Çin ile Filipinler arasında yaşanan münhasır ekonomik bölge ihtilafları bağlamında değerlendirilmiştir.
