Agroekoloji, sürdürülebilir tarım ve gıda sistemleri oluşturmayı hedefleyen, ekolojik prensipleri tarımsal uygulamalara entegre eden çok disiplinli bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, sadece bir bilim dalı olmanın ötesinde, bir dizi tarımsal uygulama ve toplumsal bir hareket olarak da kabul edilir. Agroekolojinin temel amacı, gıda üretiminde çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliği sağlamaktır.

Temel Tanımlar ve Kapsam

Agroekoloji, farklı kaynaklarda çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır:

• Tarımın ekosistem tabanlı ve doğal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde kullanmayı amaçlayan bir disiplinidir.
• Sürdürülebilir agro-ekosistemlerin tasarım ve yönetimine ilişkin ekolojik kavramların ve ilkelerin uygulanmasıdır.
• Gıda sisteminin ekolojik, ekonomik ve sosyal olmak üzere tüm yönlerine sürdürülebilirlik getiren araştırma, eğitim, eylem ve değişimin entegrasyonudur.
• Tarımsal üretimin gerçek zorluklarını çözmek için çeşitli yaklaşımları içerir ve bilimde farklı anlamlarda, aynı zamanda bir hareketi veya tarımsal uygulamaları tanımlamak için kullanılır.
• Modern endüstriyel tarım sistemlerinin neden olduğu çeşitli çevresel ve sosyoekonomik sorunlara alternatif bir yaklaşım sunarken, üretim sürecinde yer alan tüm paydaşların katılımını önceler.

Agroekolojinin araştırma ölçeği ve boyutu zamanla evrim geçirmiştir. Başlangıçta tarımsal arazi, alan ve hayvancılık boyutuna odaklanırken, daha sonra çiftlik ya da ekosistem boyutuna ve son olarak gıda sistemleri boyutuna taşınmıştır. Gıda sistemleri yaklaşımı, doğa bilimleri ve sosyal bilimler yaklaşımlarını içerir.

İlkeleri

Agroekolojinin temel ilkeleri şunlardır:

• Biyoçeşitliliğin Artırılması ve Korunması: Tarım alanlarında çeşitli bitki türleri yetiştirerek (polikültür) ve doğal yaban hayatı için koridorlar oluşturarak ekosistem işlevleri korunur.
• Toprak Sağlığının Korunması ve İyileştirilmesi: Organik maddenin yönetimi ve toprak biyolojik etkinliğinin kuvvetlendirilmesi yoluyla bitki büyümesi için uygun toprak koşulları sağlanır.
• Doğal Kaynakların Verimli Kullanımı: Fosil yakıt kullanımının azaltılması, enerji ve su gibi doğal kaynakların kullanımında verimlilik sağlanması hedeflenir. Kimyasal gübre ve tarım ilaçları gibi dış girdilere bağımlılığın azaltılması veya ortadan kaldırılması esastır.
• Ekosistem Hizmetlerinden Yararlanma: Besin döngüsü, avcı/av etkileşimleri, rekabet, simbiyoz ve süksesyon gibi ekolojik süreçlerin tarımsal üretime entegre edilmesi amaçlanır.
• Sosyal ve Ekonomik Sürdürülebilirlik: Yerel toplulukların ihtiyaçlarına uygun tarım ürünlerinin üretilmesi, yerel çiftçilerin kendi gıda ihtiyaçlarını sürdürülebilir bir şekilde karşılamalarına olanak tanınması hedeflenir. Küçük üreticiler başta olmak üzere tarımsal üreticiler arasında bilgi, beceri ve teknoloji akışının sağlanması, çiftçilerin sosyal güvenlik ve eğitim programları aracılığıyla desteklenmesi ve güçlendirilmesi önemlidir. Kır ile kent arasında bir toplumsal dayanışma ekonomisinin oluşturulması amaçlanır.
• Katılımcılık: Agroekoloji, çiftlikten sofraya kadar tüm paydaşların ve aradaki herkesin katılımını gerektiren bir yaklaşımdır.
• Geleneksel Bilginin Entegrasyonu: Yerel ve geleneksel tarım bilgisi, agroekolojik sistemlerin tasarımında ve uygulanmasında önemli bir kaynak olarak kabul edilir. Geleneksel tarım uygulamalarının yeniden keşfedilmesi, yerel tohumların kullanımı ve bölgesel piyasaların desteklenmesini içerir.
• Dayanıklılık (Rezilyans): Agroekolojik sistemler, iklim değişikliği ve diğer stres faktörlerine karşı daha dayanıklı olmayı hedefler.

Agroekoloji ve Modern Tarım

Modern endüstriyel tarım, Yeşil Devrimle birlikte verim artışları sağlamış olsa da çevresel bozulma, doğal kaynakların aşırı kullanımı ve çeşitli sosyoekonomik sorunlara yol açmıştır. Agroekoloji, bu sorunlara bir alternatif sunarak yoğun kimyasal girdi kullanımına ve monokültür tarımına karşı çıkar. Agroekolojik sistemler, genellikle emek yoğunlukludur ve daha az fosil yakıt, enerji ve yapay gübre gerektirir.

Agroekolojinin Katkıları

• Gıda Güvenliği: Yerel kaynak ve geleneksel bilgiden yararlanarak gıda güvenliğini sağlamanın önemli araçlarından biridir.
• İklim Değişikliği ile Mücadele ve Uyum: Emek yoğunluklu olması ve düşük fosil yakıt kullanımı nedeniyle insan kaynaklı iklim değişikliği ile mücadeleye ve artan sıcaklıklara uyum sağlamaya katkıda bulunur.
• Biyoçeşitlilik: Tarımdaki biyolojik çeşitliliği artırır ve agroekolojik matrisin kalitesini iyileştirir.
• Sürdürülebilirlik: Agroekosistemlerin ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirliğinin geliştirilmesini hedefler.

Zorluklar

Agroekolojik dönüşümün uygulanması zor olabilir ve toplumsal, ekonomik ve politik destek gerektirebilir. Yüksek sermaye/enerji kullanan endüstriyel bir üretim sisteminden emek-yoğun, düşük enerji tüketen tarım sistemlerine geçişin önündeki en büyük engeller teknik sorunlardan daha çok sosyal zorluklar ve siyasi önyargılar olabilir. Türkiye'de agroekolojik dönüşümün önünde önemli yapısal, sosyoekonomik ve politik zorluklar bulunmaktadır.

Türkiye'de Agroekoloji

Türkiye'nin zengin tarım geleneği ve biyolojik çeşitliliği, agroekoloji biliminin ve sürdürülebilir tarım uygulamalarının bu topraklarda nasıl kök saldığını anlamak için bir zemin sunmaktadır. Ancak 2000 yılı sonrası dönemde Türkiye'de tarım sektöründeki neoliberal politikaların egemenlik kazanması ve tarımsal girdi kullanımının artması, küçük aile işletmelerinin üretimden çekilmesi ve kırdan kente göçün hızlanması gibi etkiler agroekolojik prensiplerle çelişen durumlar ortaya koymuştur. Türkiye'de tarımsal sürdürülebilirliğin çevresel, sosyal ve ekonomik boyutlarda çeşitli sorunlarla karşı karşıya olduğu ve gerilemekte olduğu belirtilmektedir.