Ak çaylak (Elanus caeruleus), atmacagiller familyasına (Accipitridae) ait, Afrika, Güney Asya ve kısmen Avrupa’da görülen orta boyutlu bir yırtıcı kuştur. Geniş yayılış alanı ve istikrarlı nüfusu nedeniyle IUCN tarafından Asgari Endişe (Least Concern) kategorisinde değerlendirilmiştir.

Morfolojik Özellikler

Ak çaylak, orta boyutlu bir yırtıcı kuş olup 30–37 cm uzunluğa, 77–92 cm kanat açıklığına sahiptir. Erkeklerin ağırlığı 197–277 g, dişilerin ise 219–343 g arasında değişir.

Türün en ayırt edici özelliği her yaşta görülen siyah omuz yamalarıdır. Açık gri gövde rengi, beyaz alt kısımlar ve uçuş sırasında belirginleşen siyah kanat örtüleri karakteristik görünüm sağlar. Kuyruk uçları yuvarlağa yakın ve uçuş sırasında martı benzeri süzülüşler yapar. Genç bireyler daha kahverengimsi tonlara sahip olup gözleri kırmızı yerine soluk sarıdır.

^{Ak Çaylak (flickr)}

Dağılım ve Yaşam Alanı

Tür, Afrika kıtasının büyük bölümünde, Güney ve Güneydoğu Asya’da, ayrıca İber Yarımadası ve Güney Fransa’da yayılış gösterir. Yerleşik olarak görüldüğü ülkeler arasında Cezayir, Mısır, Etiyopya, Kenya, Güney Afrika, Hindistan, Çin, Endonezya ve İspanya yer alır. Türkiye, Yunanistan, İtalya ve Avusturya gibi bölgelerde ise düzensiz olarak kaydedilen göçmen veya dolaşıcı bireyler gözlenmiştir.

Yaşam alanı bakımından tür, açık savanalar, çayırlıklar, çalılık alanlar, yarı çöller ve orman kenarlarını tercih eder. Avrupa’da çoğunlukla deniz seviyesinden 750 metreye kadar, Asya’da 2.000 metreye, Afrika’da ise 3.000 metreye kadar yüksekliklerde görülebilir. Tarım arazileri ve otlatma yapılan açık park alanları gibi insan faaliyetleriyle şekillenmiş bölgelerde de bulunur. Yoğun ormanlık alanlar ve dik dağlık bölgelerden kaçınır; yangın sonrası açılan alanları da kullanabilir. Üreme dönemi dışında bireyler ağaçlarda veya sazlıklarda toplu halde tüneyebilir; bu tür konaklama alanlarında sayıları bazen 500’e ulaşabilmektedir.

Davranış ve Ekoloji

Açık alanlara uyum sağlamış, esnek bir yırtıcıdır. Çoğunlukla gündüz avlansa da alacakaranlıkta da etkinlik gösterir. Avlanırken ya sabit bir tünekten çevreyi gözler ya da havada uzun süre asılı kalarak kemirgen, küçük kuş, sürüngen ve büyük böcekleri yakalar. Avı fark ettiğinde kanatlarını yukarı kaldırıp ayaklarını sarkıtarak yavaşça süzülür ve ani bir dalışla avını yakalar.

Genel olarak yerleşik bir türdür; Palearktik bölgede daha durağan, tropikal bölgelerde ise yağış düzenine ve av bolluğuna bağlı olarak göçer ya da gezgin davranışlar sergiler. Yavrular, doğdukları alanlardan ayrılıp çevre bölgelere dağılır.

^{Ak Çaylak (pexels)}

Ses

Ak çaylak, genel olarak sessiz bir türdür ve yüksek sesli ötüşleri yoktur. Sesleri ince, tiz ve zayıf olup en çok eşleşme döneminde ya da yuvanın çevresinde duyulur. Çiftler arasında temas sırasında “pee-oo” şeklinde tiz bir ötüş çıkarır. Erkek bireyler bölgeyi ilan etmek amacıyla da bu sesi tekrarlar. Tehdit altında olduğunda daha sert ve kısa bir “kree-uk” sesi çıkarır; alarm durumlarında ise ıslığı andıran bir çığlık atar.

^{Ak Çaylak Alarm Sesi, Erkek (xeno-canto)}

Beslenme

Beslenme bakımından ağırlıklı olarak küçük memelilere bağımlıdır. Diyetinin temelini 40–90 g ağırlığındaki kemirgenler oluşturur; bazı durumlarda bu sınırın üzerinde, 160 g civarındaki avları da yakalayabilir. Fareler, tarla volesleri ve sıçan türleri beslenmesinde önemli yer tutar. Bunun yanında küçük kuşlar (örneğin güvercinler, tarla kuşları, ispinozlar), yarasalar, sürüngenler (özellikle kertenkeleler) ve böceklerle de beslenir.

Üreme 

Üreme döneminde çoğunlukla tek eşli çiftler kurar, ancak bazı durumlarda ardışık çok eşlilik görülebilir. Erkek birey, dişiyi etkilemek ve bölgesini savunmak için kelebek benzeri kanat çırpışlarıyla gösteri uçuşu yapar. Yuvalar, genellikle 3–20 metre yükseklikte ağaç dallarına, nadiren çalılar veya elektrik direklerine yerleştirilir. Küçük dallardan yapılan yuva, kuru otlarla döşenir ve çapı çoğunlukla 25–45 cm arasında değişir.

Dişi birey 2–6 arasında yumurta bırakır; çoğunlukla 3–4 yumurta görülür. Yumurtalar 1–3 gün aralıklarla bırakılır ve kuluçka süresi 30–35 gündür. Kuluçkanın büyük kısmını dişi üstlenir, erkek ise zaman zaman kısa süreliğine kuluçkaya katılır ve dişiyi besleyerek sürece destek olur. Civcivler ilk başta pembe-bej renkte tüylerle kaplıdır, yaklaşık bir hafta içinde grimsi kahverengi teleklenme başlar. Yavrular 30–40 gün içinde yuvadan uçar, ancak 20–60 gün süreyle ebeveynlere bağımlı kalır.

Koruma Durumu

Ak çaylak, geniş yayılış alanı, yüksek birey sayısı ve istikrarlı nüfus eğilimleri nedeniyle küresel ölçekte tehdit altında kabul edilmemektedir. IUCN Kırmızı Listesi’nde Asgari Endişe (Least Concern) kategorisinde yer alır. Avrupa’daki popülasyon büyüklüğü 1.100–2.600 çift (yaklaşık 2.200–5.300 ergin birey) olarak tahmin edilmektedir ve bu nüfusun artış gösterdiği bildirilmektedir.

Tür, genel olarak habitat bozulmasına karşı toleranslıdır ve tarım alanları ya da otlatma yapılan bölgeler gibi insan faaliyetleriyle şekillenmiş ortamlarda da yaşayabilmektedir. Bununla birlikte, bazı bölgelerde kemirgen zehirleri ve tarımsal pestisitlerin kullanımı yerel düzeyde olumsuz etki yapabilmektedir.