Bayağı ispinoz (Fringilla coelebs), ispinozgiller (Fringillidae) familyasına ait, Kuzey Yarımküre'de yaygın olarak görülen küçük bir ötücü kuştur. Canlı renkleri, belirgin ötüşü ve kolay gözlemlenebilir davranışları ile tanınır. Erkekler parlak renkli tüylere sahipken, dişiler daha sade bir görünüm sergiler. Bayağı ispinoz, doğadaki dengenin korunmasında önemli rol oynayan tohum tüketici bir türdür.
Özellikler
Bayağı ispinozun vücut uzunluğu 14-16 cm, ağırlığı ise yaklaşık 18-30 gramdır. Erkek bireylerin baş ve sırt kısmı gri-mavi, göğüs kısmı ise kahverengi tonlardadır. Dişiler daha boz ve mat bir renge sahiptir. Kanatlarında siyah ve beyaz çizgiler bulunur. Tüylerindeki bu kontrastlı yapı, türün kolayca tanınmasını sağlar. Göz irisleri koyu kahverengi, bacaklar ise gri-kahverengidir. Gaga kışın soluk gri tonlarında olup üst kısmı daha koyu olabilir; ilkbaharda ise mavimsi gri bir renge dönüşür ve uç kısmında küçük bir siyah leke belirir.
Erkek bayağı ispinoz (Fotoğraf: Flamen Comark, pixabay.com)
Dişi bayağı ispinoz (Fotoğraf: Juergen Richterich, pixabay.com)
Dağılım ve Yaşam Alanı
Bayağı ispinoz, Avrupa, Kuzey Afrika, Batı ve Orta Asya’da yaygın olarak bulunur. Bu kuş türü, Avrupa’nın büyük bir kısmında yayılım göstermekte olup, doğuya doğru Asya’nın ılıman bölgelerine kadar uzanır ve Sibirya’da Angara Nehri ile Baykal Gölü’nün güney ucuna kadar varlık gösterir. 19. yüzyılın sonlarına doğru, bayağı ispinozları İngiltere’den çeşitli denizaşırı bölgelere tanıtılmıştır. Yeni Zelanda’da, hem Kuzey hem de Güney Adaları’nda koloniler kurmuş ve bugün ülkenin en yaygın serçe kuşu türlerinden biri haline gelmiştir.
Güney Afrika’da ise bu tür, Constantia, Hout Bay, Pinelands ve Cape Town’un Camps Körfezi gibi bölgelerde bulunmaktadır. Bu alanlar, türün yerel popülasyonunun izlenebildiği yerlerdir.
Bayağı ispinozlar; ormanlık alanlar, parklar, bahçeler ve çalılıklarda yaşamayı tercih eder. Kış aylarında daha sıcak bölgelere göç ederler. Üreme döneminin dışında gevşek sürüler halinde toplanarak beslenirler ve bazen diğer serçe türleriyle karıştırılabilirler.
Türkiye’de hemen her bölgede gözlemlenebilir. Özellikle Karadeniz, Marmara ve İç Anadolu bölgelerindeki ormanlık ve çalılık alanlarda sıklıkla rastlanır. Göç dönemlerinde ise daha geniş bir coğrafyaya yayılır.
Bayağı ispinozun dağılım haritası (Fotoğraf: iucnredlist.org)
Davranış ve Ekoloji
Ses
Bayağı ispinozun ötüşü, kısa ve melodik bir seriyi andırır. Erkekler, üreme döneminde bölge belirlemek ve dişileri cezbetmek için farklı şekillerde sıkça ötmektedir. Ötüş şekilleri bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir.
Bayağı ispinozun sesi (Ses: Sander Pieterse, xeno-canto.org)
Üreme
Üreme dönemi genellikle bahar aylarında başlar. Yuvanın inşası tamamen dişi tarafından gerçekleştirilir ve genellikle bir çalı ya da ağacın çatallanmış dalları arasına, yerden birkaç metre yükseklikte yerleştirilir. Yuva, iç kısmında ince kökler ve tüylerden oluşan bir tabaka ile kaplanmış derin bir bardak şeklindedir. Dış kısmında ise liken ve örümcek ipeğinden oluşan bir katman bulunur.
Dişinin genellikle 4-5 yumurtası olur. Yumurtaların rengi değişken olup açık mavimsi yeşilden soluk kırmızıya kadar uzanır; üzerlerinde mor-kahverengi benekler veya lekeler görülebilir. Ortalama olarak bir yumurtanın boyutu 19 mm × 15 mm, ağırlığı ise yaklaşık 2,2 gramdır. Kuluçka süresi, yalnızca dişi tarafından gerçekleştirilen 10-16 günlük bir dönemi kapsar.
Bayağı ispinozun yuvası ve yumurtaları ( Fotoğraf: Vishnevskiy Vasily, shutterstock.com)
Civcivler, 11-18 gün arasında yuvayı terk ederek uçmaya başlar ve dağıldıktan sonra üç hafta boyunca ebeveynleri tarafından beslenmeye devam ederler. Yavrular, yaklaşık beş haftalıkken kısmi bir tüy değişimi geçirir. Bu süreçte baş, vücut ve örtü tüyleri yenilenir; ancak birincil ve ikincil uçuş tüyleri sabit kalır. Yetişkin kuşlar ise her yıl üreme dönemi sonrasında, yaklaşık on hafta süren tam bir tüy dökme süreci yaşar.
İngiltere'de yapılan bir çalışmaya göre, yavruların ilk yıllarındaki hayatta kalma oranı %53, yetişkinlerin ise yıllık hayatta kalma oranı %59’dur. Ortalama yaşam süresi üç yıl olarak kaydedilmiştir; ancak İsviçre’de bir birey için 15 yıl 6 aylık bir yaşam kaydı bulunmaktadır.
Beslenme
Bayağı ispinoz (Fringilla coelebs), hem bitkisel hem de hayvansal kaynaklı gıdalardan yararlanan bir türdür. Beslenmesi genellikle mevsimlere bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Yaz aylarında böcekler diyetinin büyük bir bölümünü oluşturur. Bu dönemde özellikle tırtıllar, yaprak bitleri ve küçük omurgasızlar yavru kuşların büyümesi için önemli bir protein kaynağıdır.
Fıstık yiyen erkek bayağı ispinoz (Fotoğraf: Snotty Boggins, pixabay.com)
Sonbahar ve kış aylarında ise tohumlar ve tahıllar beslenmede öncelik kazanır. Bayağı ispinoz, bu dönemlerde özellikle yabani otların, çimenlerin ve çalıların tohumlarını tüketir. Ayrıca tarım alanlarındaki arpa ve buğday gibi tahıllar da diyetine dahil olabilir. Kış aylarında yiyecek bulmanın zor olduğu dönemlerde, beslenme alışkanlıklarında esneklik göstererek bahçelerde sunulan yemliklere gelir ve ayçiçeği tohumu, darı gibi yiyeceklerden yararlanır.
Tohum yiyen erkek bayağı ispinoz (Video: Dany Dory, pixabay.com)
Koruma Durumu
Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN), bayağı ispinozu "Asgari Endişe" (Least Concern) kategorisinde sınıflandırmıştır. Tür, geniş bir dağılıma sahip olduğu için şu an ciddi bir tehdit altında değildir. Ancak yaşam alanlarının tahrip edilmesi ve iklim değişikliği uzun vadede risk oluşturabilmektedir.
