Akkışla Gilaburusu (Viburnum opulus), Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde, Kayseri iline bağlı Akkışla ilçesinde yetiştirilen çalı formunda, çok yıllık bir bitki türüdür. Halk arasında “gilaburu” olarak bilinen bu bitki, Kayseri'nin doğal koşullarıyla uyumlu şekilde yetişmekte ve bölgeyle özdeşleşmiş geleneksel üretim teknikleriyle işlenmektedir. Akkışla Gilaburusu, 12 Şubat 2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adı ile coğrafi işaret tescili alarak koruma altına alınmıştır.

Botanik ve Fiziksel Özellikleri

Akkışla Gilaburusu bitkisi 1,5 ila 4 metre arasında boylanabilir. Salkım başına 30-40 adet, parlak kırmızı renkte, oval, kokusuz ve asidik nitelikte meyve taşır. Meyveler genellikle nohut büyüklüğündedir; çapları yaklaşık 8 ± 0,3 mm ve ağırlıkları 0,7 ± 0,2 gramdır. İlkbaharda beyaz çiçek açan bitki, yaz sonunda yeşilden kırmızıya dönen meyveler verir ve hasat genellikle ekim-kasım aylarında yapılır.

Yetiştirme Koşulları ve Üretim Yöntemi

Akkışla Gilaburusu, ilçeden geçen Kesdoğan kaynak suyu etrafında doğal olarak ya da "kapama bahçeleri" olarak adlandırılan özel alanlarda yetiştirilir. Sulama ve salamura işlemleri bu kaynak suyu ile yapılmaktadır. Bölge, karasal iklim etkisinde olsa da mikroklima özelliği gösteren Kesdoğan Deresi sayesinde iklim daha ılımandır. Gilaburuların yetiştiği toprak, killi-tınlı yapıya sahiptir; pH değeri 7,55 olup hafif alkali karakterdedir. Toprağın yüksek kireç, potasyum ve fosfor içeriği sayesinde iri taneli ve bol salkımlı meyveler oluşur.

Üretim sürecinde, bitkiler genellikle vejetatif yollarla çoğaltılır. Meyveler toplandıktan sonra Kesdoğan suyunda salamura edilir. Geleneksel olarak bu işlem içi sırlı toprak küplerle yapılsa da günümüzde 20-30 litrelik bidonlar kullanılmaktadır. Salamura süresi en az 7 gündür. Tüketim öncesi meyveler salamuradan çıkarılır, suyu sıkılarak içecek olarak sunulur.

^{Akkışla Gilaburusu (Anadolu Ajansı)}

Kimyasal Özellikleri

Akkışla Gilaburusu yüksek miktarda kalsiyum (150–260 mg/kg) ve çinko (3,56–6,35 mg/kg) içerir. C vitamini oranı ise 25,6–64,2 mg/kg arasında değişmektedir. Ürünün organik asit ve fenolik bileşikler açısından zengin olması, onu fonksiyonel bir gıda kategorisine sokmaktadır.

Geleneksel Kullanım ve Tüketim

Gilaburu, bölgede kış hazırlıkları kapsamında salamura edilerek işlenir. Salamuradan çıkarılan meyveler sıkılarak suyu tüketilir. Taze sıkılan gilaburu suyu, parlak kırmızı renkte ve yüksek tanen içeriğiyle karakterizedir. Tat profili ekşi, hafif mayalı ve buruktur. Geleneksel olarak su ile seyreltilerek ve şeker eklenmeden içilir.

Sosyo-Kültürel Önemi ve Ekonomik Potansiyeli

Akkışla’da gilaburu üretimi uzun yıllardır süregelmekte olup bu gelenek ilçede düzenlenen festivallerle yaşatılmaktadır. Gilaburu hem sağlık açısından faydaları hem de yöre halkının ekonomik katkısı nedeniyle önemli bir yer tutmaktadır. Akkışla Gilaburusu’nun tescillenmesiyle birlikte, ürünün markalaşması, üretici haklarının korunması ve bölgesel kalkınmanın desteklenmesi hedeflenmektedir.

Denetim ve Koruma

Akkışla Gilaburusu, Akkışla Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik denetim komisyonu tarafından her yıl ekim-kasım ayları arasında denetlenmektedir. Denetim kriterleri arasında ürünün coğrafi sınırda yetişip yetişmediği, salamura işleminin uygunluğu ve fiziksel-kimyasal özelliklerin kontrolü yer almaktadır.