Develi, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Kayseri iline bağlı bir ilçedir. Tarihî adı Everek olan ilçe, Erciyes Dağı’nın güneyinde yer almaktadır. Erciyes Dağı’nın 6 km güneydoğusuna kurulmuştur. Yüzölçümü 2.072 km², rakımı ise 1.225 metredir. 2024 yılı TÜİK verilerine göre nüfusu 67.676’dır.
Tarihçe
Kayseri iline bağlı Develi, yüzyıllar boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış önemli bir yerleşim yeridir. Bölgede yapılan arkeolojik buluntular, Develi ve çevresindeki yerleşim tarihinin Hititler dönemine kadar uzandığını göstermektedir. Gümüşören ve Taşçı Abideleri, bu bölgenin özellikle Hitit ve Frig dönemlerinde yerleşim merkezi olarak önem taşıdığını ortaya koyar. Persler döneminde Mazaka (Kayseri) merkezi içinde yer alan Develi, Roma ve Bizans dönemlerinde de önemini korumuş, özellikle Gereme’deki Hristiyan yerleşimi ile dikkat çekmiştir.
1071 Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’ya yerleşen Selçuklular, bölgeye hâkim olmuş; sonrasında Karamanoğlu Beyliği'nin egemenliğine girmiştir. Develi, 1474 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmış ve uzun süre Niğde sancağına bağlı bir kasaba olarak yönetilmiştir. 1870 yılında ilçe teşkilatı, 1871’de belediye teşkilatı kurulmuş; 2014 yılında yürürlüğe giren 6360 sayılı yasa ile belde ve köyler mahalleye dönüştürülmüştür.
Geçmişten Bugüne Develi (Develi Belediyesi)
Coğrafi Yapı
Develi, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak bölümünde yer alır ve Erciyes Dağı’nın 6 km güneydoğusuna kurulmuştur. İlçenin sınırları; kuzeyde Kayseri merkezi, doğuda Tomarza ve Adana'nın Tufanbeyli ilçesi, güneyde Yahyalı ile Adana'nın Saimbeyli ve Feke ilçeleri, batıda Yeşilhisar, kuzeybatıda ise İncesu ile çevrilidir.
Tarım, mera ve orman arazileri bakımından zengin olan ilçede bozkır iklimi hâkimdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve karlıdır. Yüksek kesimlerde yer yer orman örtüsü görülse de, bitki örtüsü çoğunlukla bozkırdır. En yüksek dağı, Erciyes Dağı’dır. Develi Ovası, Türkiye’nin en büyük ovalarından biridir. Zamantı Irmağı başta olmak üzere Homurlu Deresi, Develi Çayı, Fenese Suyu gibi akarsular ilçeden geçmektedir. Yay Gölü ve Sultan Sazlığı gibi önemli doğal su kaynaklarına da ev sahipliği yapar.
İdari Yapı ve Nüfus
Develi İlçesi, 1 belediye ve 75 mahalleden oluşmaktadır. Kaymakamlık ve bağlı müdürlükler ile kamu hizmetleri organize bir yapıda sunulmaktadır. İlçede 7 mahkemeden oluşan adliye teşkilatı, bir cezaevi, çeşitli dernek, sendika ve siyasi parti temsilcilikleri bulunmaktadır.
2024 yılı TÜİK verilerine göre nüfusu 67.676’dır. İlçede nüfus zamanla azalma eğilimindedir; başlıca göç nedenleri ekonomik yetersizlikler ve sosyal olanakların sınırlı oluşudur.
Ekonomik, Eğitim ve Sosyal Yapı
Develi ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. İlçede 6 fabrika ile küçük sanayi sitesi bulunmakta; bunlar yerel istihdama katkı sağlamaktadır. 1972 yılında kurulan Saray Halı A.Ş., ilçenin en büyük sanayi kuruluşudur. Bölgede bulunan pomza (bims) madeni ise yapı malzemesi üretiminde kullanılmakta, briket imalathaneleriyle ekonomik katkı sunmaktadır. Mevsimlik göç ve inşaat işçiliği de halkın geçim yollarındandır.
İlçede çok sayıda eğitim kurumu bulunmaktadır. Bunlar arasında 3 Anadolu Lisesi, 2 Anadolu İmam Hatip Lisesi, 4 Mesleki ve Teknik Lise, 24 ortaokul ve 1 Fen Lisesi sayılabilir. Ayrıca Rehberlik ve Araştırma Merkezi, Bilim ve Sanat Merkezi, özel eğitim kurumları ve öğrenci yurtları da bulunmaktadır. 87 yatak kapasiteli Devlet Hastanesi; kadın doğum, çocuk sağlığı, diyaliz, ağız ve diş sağlığı hizmetleri ile birlikte donanımlı ambulans ve evde bakım aracı gibi modern olanaklara sahiptir.
Kültür ve Turizm
Develi İlçesi, çok katmanlı tarihî geçmişi, geleneksel mimarisi ve doğal güzellikleriyle dikkat çeken bir yerleşim yeridir. Hititler’den Osmanlı’ya, birçok medeniyetin izlerini taşıyan bu ilçe, hem arkeolojik hem de mimari bakımdan zengin kültürel mirasa sahiptir.
Arkeolojik Alanlar ve Antik Yerleşimler
Develi ve çevresi, Hitit dönemine ait Fraktın (Gümüşören), Taşçı ve Öksüt kabartmaları gibi yüksek sanat düzeyi taşıyan rölyeflere ev sahipliği yapmaktadır. Bu kabartmalarda Hitit krallarından III. Hattuşiliş betimlenmiştir. Roma dönemine ait önemli bir yerleşim olan Gereme ise Erciyes Dağı’nın eteklerinde bulunur. Bu bölgede kaya kiliseleri, tümülüsler ve şehir kalıntıları yer alır. Bazı kaynaklara göre Gereme, Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Paulus tarafından kurulmuştur. Çomaklı, Çukuryurt, Tombak, Şahmelik, Ayşepınar, Öksüt ve Küçükkünye gibi mahallelerde kayaya oyulmuş ibadet mekânları ve konut kalıntıları sıkça görülmektedir. Bu yapılar, Develi’nin tarih öncesinden Osmanlı dönemine kadar uzanan çok katmanlı bir yerleşim dokusuna sahip olduğunu göstermektedir.
Sivasi Hatun Camii (1281-82)
Selçuklu dönemi mimarisinin özgün örneklerinden biri olan Sivasi Hatun Camii, Yukarı Develi’nin Câmi-i Kebîr Mahallesi’nde, Selçuk Sokak’ta yer almaktadır. 1281-1282 yıllarında, Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde, Nasrullah bin Göcersalan ile câriyesi (ya da hanımı) Sivasi (veya Sevasti) Hatun tarafından inşa ettirilmiştir. Cami, kuzeydoğu-güneybatı yönünde dikdörtgen plan üzerine kurulmuş, eğimli bir araziye oturtulmuştur.
Cephelerinde kaba yonu taş; taçkapı, payandalar, pencere çevreleri ve minarede ise düzgün kesme taş kullanılmıştır. Camiye girişte yer alan taçkapı, mimari açıdan anıtsal niteliktedir. Taçkapının yanlarında mihrabiyeler, mukarnas başlıklı sütunçeler, kabartmalı bordürler ve hat yazıları yer almaktadır. Cami iç mekânı beş sahından oluşur; sahınlar, sivri beşik tonozlarla örtülmüştür. Mihrap önü, pandantiflerle geçilen kubbe ile vurgulanmıştır.
Mihrabı, gri andezit taşından yapılmış, geometrik ve bitkisel motiflerle bezenmiş olup Kuran’dan Ayetler (Âl-i İmrân, Hac, Enbiyâ, Kalem Surelerinden) içerir. Mihrabın alt bölümünde renkli mermerlerden oluşan zengin süslemeler ve ikinci bir mihrabiye yer alır. Caminin orijinal ceviz ağacından yapılmış kündekârî tekniğindeki minberi günümüzde Ankara Etnografya Müzesi ve Kayseri Müzesi'ndedir. Bu yönüyle cami, Anadolu Selçuklu sanatının hem mimari hem de süsleme açısından önemli temsilcilerindendir.
Sivasi Hatun Camii (Develi Kaymakamlığı)
Hamidiye Medresesi (1893)
Hamidiye Medresesi, Develi’nin Şıhlı Mahallesi’nde yer almakta olup II. Abdülhamid döneminde 1893 yılında, Kılınç Ali Hoca tarafından padişahın mali desteğiyle inşa edilmiştir. Yapının kitabesi ve mimarî detayları, dönemin eğitime verdiği önemi yansıtmaktadır. Kitabesinde “Her sınıf halk için ilimlerin ve fenlerin vasıtalarını hazırladı; bu medreseyi de adalet binası gibi inşa etti” ifadeleri yer almaktadır.
Medrese, dıştan dışa yaklaşık 50x40 metre ölçülerindedir. Ortasında şadırvanlı bir havuz bulunan dikdörtgen açık avlu, dört yönden revaklarla çevrilidir. Revakların gerisinde 24 öğrenci odası, bir dershane, bir mescit ve bir müderris odası yer almaktadır. Kuzey cephedeki giriş kapısı diğer kısımlardan daha yüksek tutulmuştur; kapı yuvarlak kemerli, içeri açılan koridor ise tonoz örtülüdür. Medrese 1932 ve 1989 yıllarında onarılmış, bir süre ilkokul olarak kullanılmış, 2006 yılında ise Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. Medrese bugün, Develi’nin en önemli tarihî eğitim yapılarından biri olarak değerlendirilmektedir.
Hamidiye Medresesi (Develi Kaymakamlığı)
Diğer Tarihî Yapılar
- Dev Ali, Seyyid-i Şerif, Hızır İlyas ve Epçe Sultan Türbeleri
- Hamidiye Medresesi ile aynı döneme ait Osmanlı dönemi çeşmeleri ve külliyeler
- Aygösten Rum evleri
- Çaylıca, Ayvazhacı mahallelerindeki Asmalı mağara evleri
- Yaylacık köyündeki kilise kalıntıları
Bu yapılar, Develi’nin farklı dönemlerdeki inanç yapıları, konut dokusu ve eğitim kurumlarıyla tarihî zenginliğini gözler önüne sermektedir.
Doğal ve Ekoturizm Alanları
- Sultan Sazlığı ve Yay Gölü: Sulak alan, kuş cenneti olarak bilinmektedir. İlkbaharda eriyen kar suları sazlık ve bataklık alanlara dönüşür. 40.000 hektarlık bir alanı kapsar ve birçok göçmen kuş türüne ev sahipliği yapar.
- Zamantı Nehri: Seyhan Nehri’nin önemli kollarından biridir. Su sporları ve balıkçılık için elverişlidir.
- Aksu ve Beleşme Yaylaları, Zile Acısu (çamur banyoları), Köşkpınar Mesire Alanı, Elbiz Parkı, Homurlu Şelalesi, Perilin Mağarası, karstik oluşumlar, Yazıçam Ormanları, Çardakbaşı ve Sarıca Sarnıçları doğal güzellikler arasında sayılabilir.
Âşık Seyrani
Develi doğumlu olan ve 19. yüzyılın önemli halk ozanlarından Âşık Seyrani, hem tasavvufi hem de toplumsal içerikli şiirleriyle halk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Devrin yolsuzluklarını, adaletsizliklerini hicveden taşlamaları ile tanınır. İstanbul’da öğrenim görmüş, Alevi-Bektaşi edebiyatından etkilenmiştir. Dili sade, söyleyişi içtendir. Seyrani adına her yıl kültür festivali düzenlenmektedir.
Yöresel Lezzetler
Develi İlçesi’nin geleneksel mutfağı içerisinde en belirgin ve kültürel değer taşıyan yemek, Develi Cıvıklısıdır. Bu özel lezzet, hem tarihi geçmişi hem de üretim biçimiyle ilçenin yöresel kimliğini yansıtan önemli bir unsurdur.
Develi Cıvıklısı
Develi Cıvıklısı, Türk Patent Enstitüsü Markalar Daire Başkanlığının 23 Ocak 2008 tarihli ve 84 sayılı kararıyla, coğrafi işaret kapsamında tescillenmiştir. Cıvıklı, kıyma benzeri fakat tamamen el yordamıyla çift bıçak altında doğranan etin, özel hamur üzerine serilmesi ve geleneksel fırınlarda pişirilmesiyle hazırlanan bir fırın ürünüdür.
Yemeğin adı, kullanılan etin doğranması sırasında yağının eriyip kıvam alması nedeniyle “cıvık” hale gelmesinden türetilmiştir. Cıvıklıda kullanılan et, bir gün önceden alınır ve terbiye edilir. Koyunun bel ve kaburga etlerinin sinirleri ayıklandıktan sonra çift bıçakla doğranır ve bir gün süreyle dinlendirilir. Pişirme öncesi etin içerisine ince doğranmış soğan eklenir; isteğe bağlı olarak domates ve biber de harmanlanabilir.
Cıvıklı, buğday unundan mayalanmış hamurun yaklaşık 200 gramlık bezeler hâlinde hazırlanmasıyla başlar. Dinlenen hamur ustalıkla ince şekilde açılır ve hazırlanan et harcı üzerine serilerek taş fırına verilir. Ortalama 5 dakikada pişen cıvıklı, fırından çıkınca üzerine ince kıyılmış maydanoz eklenerek servis edilir.
