Ali Rıza Ataman, Kars ve çevresinde milli teşkilatlanmaların kurulmasına katkı sağlamış, I. Dünya Savaşı ve sonrasındaki gelişmelerde bölgedeki Türk varlığının korunmasında önemli roller üstlenmiştir. 1921 yılında Kars mebusu olarak I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne katılmıştır.
Çocukluk ve Eğitim Yılları
Ali Rıza Ataman, 1884 yılında Kars’ın Kağızman ilçesi Şahindere Mahallesi’nde doğmuştur. Babası, Kağızman’ın köklü ailelerinden Kelekçizâdelerden İsmail Bey, annesi ise Sünbül Hanım’dır. Dört kardeşin en küçüğü olarak dünyaya gelen Ali Rıza Bey, mahalle mektebi olarak bilinen Çarşı Cami Medresesi’nde yazı ve din dersleri aldıktan sonra Kağızman’daki Rus Ortaokulu’nu bitirmiştir. Bu dönem, 93 Harbi (1877-1878) sonrası Elviye-i Selâse’nin Rusya yönetimine bırakıldığı yıllara denk gelmiş, Rus yetkililer bölgede nüfuz sağlamak amacıyla Rus okullarını etkin bir araç olarak kullanmıştır.
Milli Teşkilatlanma ve Sürgün Yılları
Çocukluk ve gençlik yıllarında bölgenin tekrar Osmanlı topraklarına katılması idealini benimseyen Ali Rıza Bey, kardeşleri ve diğer vatanseverlerle birlikte Türk İttihadı Cemiyeti, Difâî Teşkilatı, Neşr-i Maarif ve Canbezâr Teşkilatı gibi milli örgütlerin kurulmasında aktif rol almıştır. Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne ve Balkan savaşında mağdur olan halka yardım kampanyaları düzenlemiş, Hicaz Demiryolu’nun inşasına destek faaliyetleri yürütmüştür.
I. Dünya Savaşı sırasında Rus yetkililer, Türkçü hareketlerin önde gelen isimlerini hedef alarak Ali Rıza Bey’i ve kardeşlerini 11 Kasım 1914’te tutuklamış ve Kars Hapishanesi’ne göndermiştir. Ardından Bakü, Rostov ve Ryazan hapishanelerinde ağır şartlar altında kalmış, sonrasında Tomsk şehrine sürgün edilmek üzere yola çıkarılmış ancak Togur köyüne yerleştirilmiştir. 1917 Bolşevik Devrimi sonrası ilan edilen genel af ile sürgün hayatı sona ermiş ve Ali Rıza Bey anavatana dönmüştür.
Kars Gizli İslam Komitesi Faaliyetleri
Sürgünden döndükten sonra Ali Rıza Bey, Kars Gizli İslam Komitesi’nin Kağızman şubesinde sorumluluk üstlenmiştir. Bölgedeki Ermeni çetelerinin saldırılarına karşı halkı örgütleyerek hem savunma hem de dünya kamuoyunu bilgilendirme çalışmaları yürütmüştür. 30-31 Ocak 1918’de düzenlenen Kars İslamları Askeri Meclisi Kongresi’ne katılmış, Türk ordusuyla iş birliği içinde milis kuvvetler oluşturmuştur.
8 Nisan 1918’de Kağızman’ın ilk kurtuluşu, Ali Rıza Bey’in milis teşkilatı ve 108. Kafkas Alayı'ndan 36. Fırka Müfrezesi’nin eşgüdümlü hareketiyle gerçekleşmiştir. Ancak Mondros Mütarekesi sonrası bölge yeniden işgal tehdidiyle karşı karşıya kalınca, milli teşkilatlanmalar hız kazanmış ve 5 Kasım 1918’de Kars Milli İslam Şûrası kurulmuştur. Ali Rıza Bey, bu oluşumda Kağızman mümessili olarak görev almıştır.
Malta Sürgünü
1918-1919 yıllarında I. ve II. Kars Kongreleri ile II. Ardahan Kongresi’ne katılan Ali Rıza Bey, Türk varlığının korunması amacıyla alınan kararların hazırlanmasında etkili olmuştur. 17/18 Ocak 1919’da kurulan Cenub-ı Garbi Kafkas Hükûmeti’nde Dâhiliye Nazırlığı görevini üstlenmiştir.
İngiliz işgal güçleri 13 Nisan 1919’da Kars’ta hükümet binasını basarak Ali Rıza Bey ve diğer yöneticileri tutuklamıştır. Gümrü, Tiflis ve Batum üzerinden İstanbul’a getirilen Ali Rıza Bey, ifadesi alınmak üzere Batum’a gönderilmiş, burada esaretten kaçmayı başararak Erzurum’a ulaşmıştır. Erzurum’daki istişareler sonucu Kağızman ve çevresinde milli teşkilatlanmayı güçlendirmekle görevlendirilmiş ve Ortakale’de milli şura merkezini kurmuştur.
Milli Mücadele ve I. Meclis Üyeliği
1920 yılının Eylül ayında başlayan Türk ordusunun ileri harekâtında Ali Rıza Bey, Kağızman ve çevresindeki milis güçlerin başında yer almış, 1 Ekim 1920’de Kağızman’ın kurtarılmasında önemli rol oynamıştır.
Kars’ın anavatana katılmasından sonra yapılan seçimlerde Ali Rıza Bey, Fahrettin ve Cavit Beylerle birlikte Kars milletvekili seçilmiştir. 15 Ekim 1921’de I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde milletvekili olarak görevine başlamış ve oturumlarda aktif rol oynamıştır.
Meclis Sonrası Dönem ve Vefatı
Milletvekilliği görevinin sona ermesinin ardından Kağızman’a dönen Ali Rıza Bey, ticaretle uğraşmaya başlamıştır. 14 Aralık 1933’te Pakize Hanım ile evlenmiş ve 1934 yılında yürürlüğe giren Soyadı Kanunu gereğince Ataman soyadını almıştır.
12 Ekim 1946’da Türk Devrim Tarihi Enstitüsü tarafından tarihi belgeleri ve eşyaları bağışlaması nedeniyle şerefnâme ile ödüllendirilmiştir. 26 Haziran 1955’te Iğdır’da geçirdiği kalp krizi sonucu vefat eden Ali Rıza Ataman, askeri törenle Kağızman Mezarlığı’na defnedilmiştir.
