Amida Höyük, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Diyarbakır ilinin merkez Sur ilçesi sınırlarında yer alan, Mezolitik Çağ’dan itibaren kesintisiz yerleşime sahne olmuş çok katmanlı bir arkeolojik yerleşim alanıdır. Diyarbakır surlarının içinde, İçkale olarak bilinen idari çekirdeğin kuzeybatısında, Dicle Nehri’ne hâkim bir konumda yer alır. Adını Roma dönemindeki şehir ismi olan “Amida”dan alır.

^{Amida Höyük (T.C. Diyarbakır Valiliği)}

Tarihçe

Amida Höyük’te ilk yerleşimin Orta Neolitik Döneme, yani M.Ö. 7000 yılına dayandığı tespit edilmiştir. TÜBİTAK laboratuvarlarında yapılan Karbon-14 analizlerine göre, höyükte yerleşim M.Ö. 6764 yılına kadar geriye gitmektedir. Yangın tabakalarının analiziyle, bu dönemde höyüğün üç kez büyük yangınlarla karşılaştığı anlaşılmıştır. Milattan önce 7000–5000 yılları arasına tarihlenen bu yangın izleri, höyüğün yoğun ve önemli bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir. Kazılarda M.Ö. 8000 yıllarına ait obsidiyen aletler ve seramik parçaları da bulunmuştur.

Amida Höyük, tarih boyunca Hurri-Mitanniler, Urartular, Asurlular, Medler, Persler, Büyük Tigran Krallığı, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar gibi birçok medeniyetin yerleşim alanı olmuştur. Yerleşimin hiçbir dönem kesintiye uğramadığı, bugüne dek süregelen kazı çalışmaları ve karbon analizleriyle belgelenmiştir.

^{Amida Höyük (T.C. Diyarbakır Valiliği)}

Mimari Özellikler ve Arkeolojik Bulgular

Amida Höyük’teki kazılar, özellikle Artuklu Sarayı çevresinde yoğunlaşmaktadır. Sarayın divanhanesi, kabul salonu ve bazı bölümleri gün yüzüne çıkarılmış; mozaik döşemeler, çini kalıntıları, kalorifer sistemi ve soğuk su kanalları tespit edilmiştir. Yaklaşık 1800 yıllık su kanalları, 1700 yıllık mezar odaları, 800 yıllık mermer parçaları ve 1. Dünya Savaşı’ndan kalma 782 el bombası gibi farklı dönemlere ait buluntular da gün yüzüne çıkarılmıştır.

Kazılar sonucunda ortaya çıkan “kral yolu” ve “Saraykapı” gibi yapılar, Amida’nın kentsel planlamasında önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Ayrıca, höyükte çok sayıda seramik parça, yontma taş alet, Bizans ve İslam dönemlerine ait sikkeler bulunmuştur.

^{Amida Höyük (Anadolu Ajansı)}

Restorasyon ve Koruma Çalışmaları

2018 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle Dicle Üniversitesi’nden Prof. Dr. İrfan Yıldız başkanlığında başlatılan kazı çalışmaları hâlen sürmektedir. 1962 yılında yapılan yüzey araştırmalarında Artuklu dönemine ait mozaikli bir avlu ortaya çıkarılmıştır. Güncel kazılarda höyüğün doğu surlarının temelleri ortaya çıkarılmakta, “kral yolu” projesi kapsamında onarım çalışmaları planlanmaktadır.

Amida Höyük, Diyarbakır Müze Kompleksi, sahabeler kabri ve diğer anıtsal yapılarla aynı bölgede yer almakta, turizme açık hâle getirilmesi için projeler geliştirilmektedir. 14 Ekim 2023 tarihinde başlayan Kültür Yolu Festivali sırasında höyük, ziyaretçilere açılmıştır.