Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Türk Kurtuluş Savaşı döneminde kadınların vatan savunmasına aktif katılımını sağlamak amacıyla Sivas'ta kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur.

Mondros Mütarekesi'nin ardından Anadolu'nun işgal edilmesi ve Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu zorlu koşullar karşısında Türk milletinin başlattığı topyekûn bağımsızlık mücadelesinde, kadınların rolünü ve örgütlenmesini temsil eden bu cemiyet, önemli faaliyetlerde bulunmuştur.

^{Millî Mücadele'de Kadınlar (AA)}

Kuruluş ve Yapılanma

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, 1919 yılının Kasım ayında, dönemin Sivas Valisi Reşit Bey'in eşi Melek Reşit Hanım'ın öncülüğünde, Sivas'ın ileri gelen ailelerinden kadınların ve mülki-idari yetkililerin eşlerinin katılımıyla Sivas Numune Mektebinde düzenlenen bir toplantı sonucunda kurulma kararı almıştır.

Cemiyetin beyannamesi 26 Kasım 1919'da Sivas Valiliğine sunulmuş, tüzüğünün de sunulmasıyla yasal işlemler tamamlanarak 9 Aralık 1919 tarihinde resmen faaliyete geçmiştir. Cemiyet, tüm kadınları doğal üyesi olarak kabul etmiştir. Melek Reşit Hanım başkanlığında kurulan cemiyette, Samiye Hanım ikinci başkan, Şefika Hanım kâtibe ve Emine Hanım veznedar olarak görev almıştır.

Cemiyetin 11 maddeden oluşan yönetmeliğine göre:

• Merkezi Sivas olmak üzere tüm Anadolu'yu kapsayacak şekilde faaliyet gösterecektir.
• Rum ve Ermeni teşkilatlanmaları başta olmak üzere her türlü işgale ve içişlerine karışılmasına karşı konulacaktır. Gayrimüslimlerin haklarına saygı gösterilmekle birlikte, vatanın ve milletin zararına olan her faaliyete karşı Türk erkekleriyle birlikte vatan savunulacaktır.
• Bu amaca ulaşmak için tüm İslam kadınları birlik içinde çalışacak, işgal altındaki bölgelerdeki kadınlar uygun ortam oluşana kadar bu yükümlülükten muaf tutulacaktır.
• Yönetim Kurulu kongre tarafından gizli oyla seçilecek ve başkan, ikinci başkan, mesul sekreter ve veznedardan oluşacaktır.
• Mondros Mütarekesi imzalandığında henüz işgal edilmemiş Osmanlı topraklarının Türk-Müslümanlardan oluşan bölgeleri birbirinden ayrılamaz kabul edilecek; buradaki halk kadın ve erkekler kardeşlik hisleriyle bağlı olacak, birbirinin sosyal durumuna ve ırkına saygılı olacaktır.
• Yönetim Kurulu 16 kişiden oluşacak ve 15 günde bir toplanacaktır. Resmi yazışmalarda mühür, başkan veya vekili ile sekreterin imzaları bulunacak, bu üç üye hükümete karşı sorumlu olacaktır.
• Üye kayıtları yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunda olup, masraflar yönetim kurulu kararı ve sorumlu sekreterin imzasıyla yapılacaktır.
• Üç kişilik kasa heyeti (başkan, sekreter, veznedar) cemiyetin hesap işlerini yürütecektir.
• Cemiyet gerektiğinde maaşlı memur çalıştırabilecek ve lüzumu halinde aktif üyeler bir araya gelerek bağış toplayacaktır.
• Yönetmelik, kongre kararı ile değiştirilebilecektir.

Faaliyet Alanları

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, kuruluşundan itibaren hem halkı bilinçlendirme hem de Milli Mücadele'ye maddi ve manevi destek sağlama konusunda geniş bir yelpazede faaliyetler yürütmüştür:

Şubeleşme: Cemiyet, Sivas merkeziyle birlikte Kastamonu, Amasya, Kayseri, Kangal, Pınarhisar, Niğde, Aydın, Viranşehir, Erzincan, Eskişehir, Burdur ve Yozgat'ta olmak üzere toplam 14 şehirde şubeler açarak Anadolu geneline yayılmayı hedeflemiştir. Denizli, Isparta ve Karacahisar kadınları da cemiyetin faaliyetlerine katılmıştır.

Kadınlar Arası Toplantılar ve Kamuoyu Oluşturma: Cemiyet, özellikle bağımsızlık mücadelesi için kadınları bilinçlendirmek amacıyla toplantılar düzenlemiştir. 28 Kasım 1919'da Sivas'ta yapılan ilk önemli toplantıda Melek Reşit Hanım, İzmir ve İstanbul başta olmak üzere şehirlerin işgalinin kabul edilemez olduğunu ve düşman karşısında birlikte hareket etmenin önemini vurgulamıştır. Cemiyet, bağımsızlık savaşı başarıya ulaşana kadar bu tür toplantılarını ve yazışmalarını sürdürmüştür.

^{Yardım Amaçlı Çalışan Kadınlar (AA)}

Telgraf Faaliyetleri

İstanbul Hükümetine Yönelik Telgraflar: Telgraflarla işgallere karşı koymaları talep edilmiş, cemiyetin kuruluş amacı hakkında bilgi verilmiştir.

İtilaf Devletleri Temsilcilerine Telgraflar: İngiltere, Fransa ve İtalya gibi İtilaf Devletleri'ne protesto telgrafları çekilerek işgallerin haksızlığına ve zulümlere dikkat çekilmiştir. Amerikan Başkanı Wilson'ın İlkeleri hatırlatılarak İzmir'in Türk yurdu olduğu vurgulanmış ve Güneydoğu Anadolu'daki işgaller protesto edilmiştir.

Devlet Başkanlarının Eşlerine Telgraflar: Fransa Cumhurbaşkanı'nın eşi ile İngiltere ve İtalya kraliçelerine gönderilen telgraflarla işgaller karşısında yardım istenmiş, haksız uygulamaların durdurulması ve adil bir barış çağrısı yapılmıştır. Aynı şekilde Amerikan Başkanı Wilson'ın eşi Bayan Wilson'a da benzer bir telgraf gönderilerek Wilson ilkelerine güvenerek teslim olan Türk milletinin haklarının geri verilmesi talep edilmiştir.

Osmanlı Basınına Protesto Telgrafları: Matbuat-ı Osmaniye Cemiyetine telgraflar çekilerek işgalleri destekleyen ve vatana ihanet olarak görülen yayınların durdurulması talep edilmiştir.

Uluslararası Kamuoyuna Yönelik Faaliyetler: Cemiyet, dünya kadın teşkilatlarını Anadolu'nun haksız işgali, yaşanan olumsuz gelişmeler, kadınlara yönelik tecavüzler ve işgalcilerin sansür uygulamaları hakkında bilgilendirerek dünya kamuoyunu harekete geçirmeye çalışmıştır.

^{Millî Mücadele'de Kadınlar (AA)}

İş Birliği Yazışmaları

Anadolu Ajansı ile İşbirliği: Mustafa Kemal Paşa'dan Anadolu Ajansının kurulduğu bilgisi alındığında memnuniyet duyulmuş, ajansın yayınlarından faydalanılacağı ve elde edilen haberlerin en ücra köylere kadar ulaştırılacağı bildirilmiştir. Cemiyet, kuruluşundan itibaren Anadolu Ajansı ile sürekli iletişim halinde olmuştur.

Osmanlı Ayan ve Mebusan Meclisleri ile İlişki: Cemiyet, meclis üyelerinin Kurtuluş Savaşı taraftarı olmalarını arzulamış, işgalleri kabul etmeyeceklerini ve Türklerin kendi meclisleri ve hükümetlerinin yönetimi altında yaşayabileceklerini vurgulamıştır. İstanbul'daki meclisin dağıtılması üzerine Ankara'ya geçen vekillere "hoş geldiniz" telgrafları göndermiştir.

Temsil Heyeti ve Ankara Hükümeti ile İlişki: Cemiyet, kuruluşundan itibaren önce Temsil Heyeti, ardından da Ankara Hükümeti adına Mustafa Kemal Paşa'dan direktifler almış ve yaptığı tüm faaliyetleri Paşa'ya bildirmiştir.

Yardım Faaliyetleri

Cemiyet, Milli Mücadele'ye maddi destek sağlamak amacıyla askerlerin kıyafet, yiyecek-içecek ihtiyaçlarının; göçmenlerin, kimsesizlerin, gazi ve şehit ailelerinin acil gereksinimlerinin karşılanması için yardımlar toplamıştır. Aileler arasında dolaşarak ve bizzat kendi el emekleriyle ordunun giyim işine katkıda bulunmuşlardır.

^{Yardım Amaçlı Çalışan Kadınlar (AA)}

Tekâlif-i Milliye emirlerinin yerine getirilmesinde tüm maddi imkânlarını seferber etmişlerdir. Topladığı yardımları ve yaptığı harcamaları Temsil Heyetine bildirmiş ve yardım eden kişilerin adlarını İrade-i Milliye Gazetesi'nde yayınlatarak toplumu bilgilendirmiş ve yardımları teşvik etmiştir.

Türk kadınlarının topyekûn bağımsızlık mücadelesine katılımını sağlamış, açtığı şubelerle Anadolu geneline yayılmış ve dönemin en etkin kadın hareketlerinden biri olmuştur. Cemiyetin faaliyetleri, Türk kadınının vatanseverliğini, azmini ve kararlılığını gösteren önemli bir örnektir.