Ardanuç Kalesi, Türkiye'nin Artvin ilinin Ardanuç ilçesi sınırlarında, Adakale mevkiinde yer alan ve iç kale-dış kale bütünlüğüyle öne çıkan bir Orta Çağ savunma yapısıdır. Kale, iç kale olan Gevhernik Kalesi ile Adakale olarak adlandırılan dış kaleden oluşmaktadır. İç kale sarp kayalık üzerine konumlanmış olup çevresi surlarla çevrilidir. Kale ve çevresi, cami, türbe, çeşme, hamam, medrese ve konut kalıntıları ile önemli bir arkeolojik ve tarihi sit alanı niteliğindedir.

^{Ardanuç Kalesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

Kalenin ilk inşa süreci Orta Çağ öncesine, muhtemelen M.Ö. dönemlere dayanmaktadır. M.S. 5. yüzyılda yeniden inşa edilen yapı, bir dönem İberya Krallığı’nın başkenti olarak kullanılmıştır. Ardanuç Kalesi, tarihsel süreçte Sasaniler, Bizanslılar, Abbasiler ve Gürcü Bagratlı Krallığı gibi çeşitli siyasal güçlerin egemenliği altına girmiştir. 1551 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmiş ve sancak merkezi haline getirilmiştir. Kale, Osmanlı yönetiminde önemli bir merkez olmasının yanı sıra 16. yüzyıldan itibaren çeşitli mimari yapılarla donatılmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası geçici olarak Rus hakimiyetinde kalmıştır.

^{Ardanuç Kalesi (Anadolu Ajansı)}

Mimari Özellikler

Ardanuç Kalesi, dış kale (kent) ve iç kaleden (Gevhernik Kalesi) oluşan çift yapılı savunma sistemine sahiptir. Bu özellik, Artvin ili içinde benzeri olmayan bir kale düzenini temsil eder. İç kale yaklaşık 8 dönümlük bir alana yayılmıştır ve sarp kayalık üzerine kuruludur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1563 yılında onarılan kale girişinde, bu onarıma dair Arapça bir kitabe yer almaktadır.

Kale içinde ve çevresinde Osmanlı dönemine ait İskender Paşa Camii, türbeler, hamam, çeşme, medrese, konut ve dükkân kalıntıları mevcuttur. Camii 1553-1554 yıllarında inşa edilmiş, zamanla etrafına medrese, türbe ve diğer yapılar eklenerek külliye yapısı oluşturulmuştur. Türbelerde Çıldır sancağı beyleri ve aile fertleri defnedilmiştir. Bölgede ayrıca harap durumdaki kilise ve medrese kalıntılarına da rastlanmaktadır.

18.yüzyıla ait olduğu tespit edilen çeşme, üçgen alınlıklı ve 3x3 metre ebatlarındadır. Osmanlı arşivlerine göre bu yapı Hatice Hanım tarafından yaptırılmıştır. İç kalenin güney eteğinde Bagratlılar dönemine ait olduğu belirlenen bir sarnıç ortaya çıkarılmıştır. Tonoz örtülü, kireç harçlı bu yapı 8 metre uzunluğunda ve 3 metre genişliğindedir.

^{Ardanuç Kalesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Restorasyon ve Arkeolojik Çalışmalar

Ardanuç Kalesi’nde ilk kapsamlı arkeolojik kazılar 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi iş birliğiyle başlatılmıştır. Çalışmalar, Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyeleri tarafından yürütülmekte olup, kazıların dördüncü sezonu 2025 yılında sürdürülmektedir. Kazılar sırasında çeşme, sarnıç, kilise kalıntıları ve çeşitli taşınabilir kültür varlıkları (seramik, sikke, gülle vb.) ortaya çıkarılmıştır.