Arpaçay Barajı, Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır hattı üzerinde, Kars ilinde yer alan bir barajdır. Baraj, Arpaçay Nehri üzerinde, su yönetimi, taşkın kontrolü ve sulama amacıyla inşa edilmiştir. Barajın inşasına ilişkin anlaşma 1974 yılında yayınlanmış olup Türkiye ve Sovyetler Birliği tarafından ortak bir proje olarak gerçekleştirilmiştir.
Coğrafi Konumu ve Hidrolojik Yapısı
Baraj, Kars ilinin Arpaçay ve Akyaka ilçeleri sınırları içinde yer almaktadır. Arpaçay Nehri, Çıldır Gölü'nün döküldüğü Akbaba Dağı'ndan doğarak güney yönünde akar ve Aras Nehri'ne dökülerek Hazar Denizi'ne ulaşır. Barajın su toplama havzası, Karahan Çayı ve Kars Çayı gibi önemli akarsularla beslenmektedir. Arpaçay Nehri, akıntılı akış biçimi nedeniyle baraj gölünün uzun bir yapıya sahip olmasına sebep olmuştur.
Barajın Teknik Özellikleri ve Su Kapasitesi
Barajın göl alanı yaklaşık 42 km² olup bu alanın büyük bir kısmı Türkiye sınırları içerisinde bulunmaktadır. Baraj, 1.455 metre kotunda maksimum su elde etmekte ve etrafındaki vadileri su altında bırakmaktadır. Barajın bulunduğu bölge, geniş alüvyon birikintileri ve volkanik kayaçlar içeren bir jeolojik yapıya sahiptir.
Jeolojik ve Çevresel Özellikler
Arpaçay Barajı, genellikle Pliosen ve Kuaterner volkanik kayaçlarla ve göl çökelleri ile kaplıdır. Bu bölgedeki bazalt lavları, nehirleri etkileyerek geçmişteki göl oluşumuna katkıda bulunur. Barajın inşa edildiği vadinin jeolojik yapısı, özellikle bazalt tabakalarının varlığı nedeniyle mühendislik açısından önem arz etmektedir. Yörede korunan su seviyesinin düşük olduğu ve içme suyunun sınırlı olduğu belirtilmektedir.
Ekonomik ve Çevresel Etkiler
Baraj, Kars ilinin tarım ve hayvancılık faaliyetlerini destekleyerek bölge ekonomisine katkı sağlamaktadır. Özellikle sulama projeleri, tarımın arttırılmasına ve yerel halka ek gelir imkânı sunulmasına katkı sağlamaktadır. Ancak barajın inşası sırasında bazı yerleşim birimleri su altında kalmıştır. Buna karşın Baraj Gölü, göçmen kuşlar için önemli bir yaşam alanı sağlamaktadır.
Arpaçay Barajı'nda Bulunan Kalıntılar
2020 yılında barajdaki su seviyesinin düşmesi sebebiyle Urartulara ait olduğu belirtilen kadim bir mezarlık ve insan kemikleri bulunmuştur.
Gölde bulunan tarihi kalıntılar (AA)
Arpaçay Barajı, Türkiye ve Ermenistan arasındaki önemli hidrolojik yapılardan biri olarak su yönetimi, taşkın kontrolü ve sulama yönetimi açısından büyük bir öneme sahiptir. Baraj bölgeyi ekolojik, ekonomik ve kültürel açıdan etkilemektedir.
