"Aydın, Toplum ve Tarih", günümüz Türk düşünce hayatının çok yönlü şahsiyetlerinden Prof. Dr. Hüsrev Hatemi (d. 1938) tarafından kaleme alınmış ve Dergâh Yayınları'nın "Türk Edebiyatı" serisi kapsamında yayımlanmış, aydın kavramını, aydının toplumsal sorumluluklarını ve tarihle olan ilişkisini ele alan deneme ve düşünce kitabıdır. Kitap, özellikle aydın tanımını ve aydının kendi toplumuna karşı taşıdığı sorumluluğu sorgulamasıyla dikkat çekmektedir. Kasım 1998'de ilk baskısını yapan eser, 286 sayfadan oluşmaktadır.
İçerik ve Tema
"Aydın, Toplum ve Tarih" adlı eser, "aydın" kavramının tanımından hareketle, aydının temel niteliği olarak genellikle öne sürülen sorumluluk bilincini merkeze alır. Hüsrev Hatemi, bu ölçütün aydının tanımlanmasında çok önemli olduğunu belirtmekle birlikte, bu bilincin yüzeysel bir politika merakına dönüşmemesi gerektiği uyarısında bulunur. Hatemi'ye göre, "diploma aldıktan sonra okumamak ve düşünmemek nasıl entelektüel olmayı engelliyorsa, 'Sorumluluk Bilinci' süsü verilmiş, gerçekte politika merakından başka bir şey olmayan davranış da aydın olmaya yeterli değildir."
Kitap, felsefeci, görsel sanatçı, bilgin, edebiyatçı gibi farklı uğraş alanlarına sahip bireylerin evrensel kalmayı tercih edebileceğini, bunun için ulusallığın zorunlu bir şart olmadığını kabul eder. Ancak Hüsrev Hatemi, sorumluluk bilincinin sadece evrensel planda olmasının aydın olmak için yeterli olmadığını, aydınların sorumluluk bilincinin içinde yaşadığı topluma ilgisizlik derecesinde evrenselleşmemesi gerektiğini vurgular. Aksi takdirde, böyle bir bireyin "aydın değil, entelliğe yaklaşmış" olacağını belirtir. Hattai "kendisine düşünme kalıplarını sunmuş olan anadilinin geçmiş ve geleceğine, yahut kendi toplumunun sosyo-ekonomik sorunlarına ilgisiz olan bir aydın, aydın-entel arasında bir yerdedir" diyerek, aydının kendi kültürel ve toplumsal kökleriyle bağını koparmamasının önemini ortaya koyar.
Hüsrev Hatemi, bu kitabında bir "aydın" olarak kendi sorumluluk bilinciyle, Türk toplumunun ve tarihinin çeşitli meselelerine eğilmektedir. Kitapta yer alan denemeler, toplumsal yapılar, tarihsel süreçler, kültürel değişimler, modernleşme, gelenek-modernlik çatışmaları, aydınların rolü, kimlik sorunları ve güncel toplumsal meseleler gibi geniş bir yelpazedeki konuları kapsar. Hatemi, kendi birikimi ve gözlem gücüyle bu meseleleri sorgular, analiz eder ve okuyucuya düşündürücü bakış açıları sunar. Eser, aydının hem entelektüel derinliğe sahip olması hem de kendi toplumunun gerçekleriyle yüzleşmesi gerektiği fikrini işler.
Dil ve Üslup
Hüsrev Hatemi'nin "Aydın, Toplum ve Tarih" adlı eserindeki dil ve üslup, yazarın kendine özgü nazik, eleştirel ancak yapıcı, düşünsel derinliği olan ve edebi nitelik taşıyan deneme tarzını yansıtır. Metin, karmaşık sosyolojik ve felsefi kavramları anlaşılır bir biçimde sunarken, Hatemi'nin kişisel gözlemlerini ve yorumlarını da içerir. Eserde tanımlayıcı ve nesnel bir akademik üslup benimsenmiştir. Bu üslup, okuyucunun konular üzerinde derinlemesine düşünmesini teşvik eder.
Yazarın Konumu ve Eserin Önemi
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi, tıp alanındaki uzmanlığının yanı sıra, Türk düşünce, kültür ve edebiyatına denemeleri, şiirleri ve kültürel incelemeleriyle önemli katkılar sunmuş, çağdaş bir mütefekkir ve yazardır. Geleneksel değerlere olan bağlılığı ve modern dünyayı anlama çabası, onun eserlerinin temelini oluşturur.
"Aydın, Toplum ve Tarih", Hüsrev Hatemi'nin aydın kavramına ve aydının toplumsal sorumluluklarına dair özgün ve eleştirel bakış açısını sunması açısından öneme sahiptir. Kitap, günümüz Türkiyesinde aydın, entelektüel ve toplum ilişkisi üzerine süregelen tartışmalara yeni bir boyut kazandırır. Sosyoloji, felsefe, Türk düşünce tarihi, kültürel çalışmalar ve siyaset bilimi alanında çalışan öğrenciler, akademisyenler ve aydın-toplum ilişkisi üzerine düşünen genel okuyucular için değerli bir kaynaktır. Eser, aydınların topluma karşı sorumluluklarını yeniden sorgulatmasıyla güncelliğini korumaktadır.
