Bartın Ağda tatlısı, Türkiye'nin Batı Karadeniz bölgesinde yer alan Bartın iline özgü, beyaz renkli ve macun kıvamında geleneksel bir tatlıdır. 08 Ekim 2020 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında korunmaktadır. Tescil süreci Bartın Belediyesi tarafından yürütülmüş, ürünün coğrafi sınırı Bartın ili olarak belirlenmiştir.

Tarihsel Arka Plan

Tatlı, ilk kez Bartın’ın Ağdacı köyünde üretilmiş ve zamanla tahta sandıklar içinde seyyar olarak sokaklarda satılarak tüm kente yayılmıştır. Bu yaygınlaşma süreciyle birlikte “Bartın Ağda tatlısı” adıyla tanınır hale gelmiştir. Ürünün ün bağı, üretim biçimi ve ustalık gerektiren yapım süreci nedeniyle tüm üretim aşamaları yalnızca Bartın ili sınırları içinde gerçekleştirilmektedir.

Ayırt Edici Özellikleri

Bartın Ağda tatlısı; çöven otu kökü, kristal şeker, limon tuzu ve su ile hazırlanır. Tatlının ayırt edici özelliği, köpükle şerbetin özel bir teknikle birleştirilmesiyle elde edilen macunumsu kıvamı ve parlak beyaz rengidir. Ürün, gıda ile temasa uygun kaplarda satışa sunulur ve ambalajında “Bartın Ağda Tatlısı” ibaresi ile mahreç işareti amblemi yer alır. Ambalajın bulunmadığı durumlarda bu ibare ve amblem işletmede görünür şekilde sergilenir.

Üretim Süreci

Tatlı iki temel bileşenin hazırlanmasıyla elde edilir: çöven suyu ve şerbet.

Çöven Suyu Hazırlığı

• 2 kg çöven otu kökü (Radix saponariae Albae sive L.)
• 40 litre su

Çöven kökleri, toz ve toprağından arındırılmak ve burukluğu giderilmek amacıyla iki gece suda bekletilir. Ardından kalaylanmış bakır kazanlarda 1 saat boyunca 115°C’ye kadar kaynatılır ve 1,5–2 saat demlenmeye bırakılır. Elde edilen açık çay rengindeki çöven suyu süzülerek pür çalısı ile 1–1,5 saat çırpılır. Köpüğün kıvamı, tahta kürekle yapılan yapışma testiyle kontrol edilir.

Şerbet Hazırlığı

• 20 kg beyaz toz şeker
• 2 litre su
• 20 g limon tuzu

Malzemeler kalaylanmış bakır kazanda 50–60 dakika boyunca 110–115°C’ye kadar kaynatılır. Kıvam testi, şerbetin su içinde dağılmadan yığın şeklinde kalmasıyla yapılır. Kıvama gelen şerbet 30–40 dakika soğutulur.

Tatlıyı Oluşturma

Soğutulan şerbete köpük eklenir ve tahta kürekle alt kısmı sararmadan karıştırılarak 1,5–2 saat boyunca işlenir. Sonuçta elde edilen ürün, yapışkan, macun kıvamında ve beyaz renkte olmalıdır.

Denetim ve Koruma

Bartın Ağda tatlısının üretimi, Bartın Belediyesi koordinasyonunda Bartın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Bartın Ticaret ve Sanayi Odası, Bartın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan dört kişilik bir denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; şikâyet durumunda ise her zaman gerçekleştirilebilir. Denetimlerde ürünün üretim metoduna uygunluğu, kullanılan malzemelerin miktarı ve şerbet-köpük birleşiminin kıvamı gibi unsurlar değerlendirilir.