Belgrad Ormanı, İstanbul’un Avrupa Yakası’nda, Çatalca Yarımadası’nın doğu kesiminde konumlanan, doğal orman örtüsüne sahip bir alan olarak kent tarihindeki yerini korumaktadır. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde içmesuyu temini açısından stratejik öneme sahip olan bu bölge, günümüzde daha çok dinlenme ve gündelik kullanım amacıyla değerlendirilmektedir. Coğrafi konumu, iklimsel geçiş özellikleri, su kaynakları ve tarihî bentleriyle Belgrad Ormanı, hem doğal çevre politikaları hem de kentleşme süreçleri bağlamında incelenen bir alan niteliğindedir.

Konum ve Doğal Sınırlar

Belgrad Ormanı, İstanbul’un Avrupa Yakası’nda, Çatalca Yarımadası’nın en doğusunda yer alan ve doğal orman örtüsüne sahip bir ağaçlık alandır. Doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde ise Karadeniz ile çevrelenmiş olan bölge, tarihsel ve ekolojik açıdan önemli bir konuma sahiptir. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde İstanbul’un başlıca içmesuyu kaynaklarından biri olan bu ormanlık alan, günümüzde kente sağladığı su miktarının sınırlı kalması nedeniyle daha çok dinlenme ve gezinti amaçlı kullanılmaktadır.

^{Belgrad Ormanın İstanbuldaki Konumu (Kaynak: Openstreetmab)} 

Tarihî Arka Plan

Belgrad Ormanı’nın tarihsel süreci, hem Osmanlı su mühendisliği mirası hem de İstanbul’un kentleşme dinamikleri açısından önemli bir yere sahiptir. Orman, adını Kanuni Sultan Süleyman’ın 1521 yılında düzenlediği Sırbistan Seferi sonrasında İstanbul’a getirilen Belgradlıların yerleştirildiği Belgrad Köyü’nden almaktadır. Bu köy, ormanın kuzeydoğusunda kurulmuş ve uzun yıllar boyunca orman içi yaşamla birlikte varlığını sürdürmüştür. Ancak, köy halkının çevredeki su kaynaklarını kirlettiği gerekçesiyle, 18. yüzyılın başlarında bu yerleşim birimi başka bir bölgeye taşınmış ve bu olay, orman alanının korunmasına yönelik ilk idari müdahalelerden biri olarak kabul edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Belgrad Ormanı, başta İstanbul olmak üzere çevre yerleşimlere temiz içme suyu sağlama işleviyle öne çıkmıştır. Bu amaçla orman içerisinden geçen dereler üzerine çeşitli su kemerleri, bentler ve dağıtım yapıları inşa edilmiştir. Özellikle 16. ve 19. yüzyıllar arasında inşa edilen su yapıları, dönemin mühendislik anlayışını ve merkezi yönetimin su kaynakları üzerindeki denetim mekanizmalarını yansıtmaktadır. Bu yapıların inşasında Mimar Sinan gibi dönemin önde gelen mimar ve mühendislerinin katkısı olduğu da bazı kaynaklarda belirtilmektedir.

İklim ve Bitki Örtüsü

Belgrad Ormanı, İstanbul’un kuzeyinde yer alması nedeniyle Karadeniz ikliminin etkisi altındadır; ancak aynı zamanda Akdeniz ve Karasal iklim tiplerinin geçiş kuşağında yer aldığı için belirgin bir mikroklima özelliği taşır. Bu iklimsel geçiş, yıl boyunca yüksek nem oranı, bol yağış ve ılıman sıcaklık ortalamalarıyla kendini gösterir. Ortalama yıllık sıcaklık 13–14°C civarında seyrederken, yıllık yağış miktarı 1000 mm’yi aşabilmektedir. Bu yüksek nem ve yağış miktarı, ormanın zengin ve çeşitli bir bitki örtüsüne sahip olmasını mümkün kılar.

Bitki örtüsü bakımından Belgrad Ormanı, yaprak döken geniş yapraklı orman formasyonunun tipik bir örneğini sunar. Ormanda yaygın olarak görülen ağaç türleri arasında sapsız meşe (Quercus petraea), gürgen (Carpinus betulus), kestane (Castanea sativa) ve ıhlamur (Tilia argentea) yer alır. Bu türlere ek olarak, yer yer kayın (Fagus orientalis) ve akçaağaç (Acer campestre) gibi nemli ortamlarda yetişen türlere de rastlanır. Alt katmanlarda ise çalı formasyonları, otsu bitkiler ve orman gülü (Rhododendron ponticum) gibi gölgede gelişebilen bitkiler dikkat çeker.

Ormanın floristik yapısı mevsimsel döngülere bağlı olarak büyük değişkenlik gösterir. İlkbahar ve yaz aylarında zengin bir çiçeklenme gözlemlenirken, sonbaharda yaprak dökümüyle birlikte ekosistemde farklı mikrofaunalar için beslenme ve barınma alanları oluşur. Bu döngü, ormanın sadece bitki çeşitliliğini değil, aynı zamanda yaban hayatı üzerindeki etkisini de derinleştirir. Ayrıca, ormanın bu karmaşık yapısı, iklim değişikliğinin etkilerini gözlemlemek açısından da önemli bir doğal laboratuvar işlevi görmektedir.

Yaban Hayatı

Bölge, sahip olduğu zengin ekosistem yapısıyla biyolojik çeşitlilik açısından dikkat çeken önemli bir doğal alan niteliğindedir. Belgrad Ormanı, barındırdığı farklı habitat türleri sayesinde çok sayıda kuş, sürüngen, memeli ve omurgasız canlıya ev sahipliği yapmaktadır. Sıklıkla gözlemlenen kuş türleri arasında ispinoz, ötücü saka, alakarga ve çeşitli yırtıcı kuş türleri bulunmaktadır. Memeli popülasyonunda ise tilki, yaban domuzu, sincap, sansar ve nadiren karşılaşılan çakal gibi türler yer almaktadır. Ayrıca ormanda yaşayan bazı sürüngen türleri ve amfibik canlılar, bölgenin ekolojik dengesine katkıda bulunmaktadır.

Yaban hayatının sürdürülebilirliği açısından yürürlükteki koruma politikaları ve mevsimsel av yasakları belirleyici rol oynamaktadır. Bu koruyucu düzenlemeler, özellikle nesli tehlike altında olan veya ekosistem açısından hassas kabul edilen türlerin üreme ve yaşam alanlarını güvence altına almaktadır. Ek olarak, ormanın bazı bölümleri yaban hayatının rahatsız edilmemesi amacıyla insan faaliyetlerine kapalı tutulmakta ve bilimsel izleme çalışmalarıyla ekosistem sağlığı düzenli olarak değerlendirilmektedir.

^{Belgrad Ormanından Bir Fotoğraf(Kaynak: TRTHaber)} 

Su Varlığı ve Tarihî Bentler

Belgrad Ormanı, su kaynakları açısından İstanbul’un tarihsel gelişiminde önemli rol oynamış bir doğal alan niteliğindedir. Orman sınırları içerisinde çok sayıda dere, küçük akarsu ve doğal su yatağı bulunmaktadır. Bu su yolları, özellikle Osmanlı döneminde İstanbul’un içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla sistemli biçimde değerlendirilmiştir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman döneminde başlayan bu su yapıları inşa süreci, zamanla gelişerek mühendislik açısından dikkat çekici bent ve kemer sistemlerine dönüşmüştür.

Ormanda günümüze ulaşan ve tarihî öneme sahip toplam altı su bendi bulunmaktadır. Bu bentler arasında en bilinenleri Topuzlu Bendi (1750), Valide Bendi (1796) ve Yeni Bent (1839) gibi yapılardır. Bentler, yağmur ve yer altı sularının biriktirilmesi amacıyla inşa edilmiştir ve klasik Osmanlı su mimarisinin estetik ve teknik özelliklerini taşımaktadır. Taş örgü ve kemerli yapı teknikleri kullanılarak inşa edilen bu yapılar, yalnızca su depolama işleviyle değil, aynı zamanda dönemin şehircilik anlayışının da bir yansıması olarak değerlendirilir.

Günümüzde bu tarihî bentler, hem kültürel miras öğesi olarak korunmakta hem de bazı bölümlerde işlevselliğini kısmen sürdürebilmektedir. Ayrıca, İstanbul’un su tarihi ve geleneksel altyapı sistemlerinin anlaşılması açısından önemli birer belge niteliği taşıyan bu yapılar, araştırma ve belgeleme çalışmalarıyla birlikte turistik ilgiyi de üzerine çekmektedir.

^{Yeni Bent(Kaynak: Youtube)} 

Günümüzde Yapılan Aktiviteler

Belgrad Ormanı, günümüzde İstanbul’un kent içi açık alan ihtiyacını karşılayan önemli bir dinlenme ve doğayla etkileşim alanı olarak işlev görmektedir. 1956 yılında mesire yeri olarak ilan edilmesinin ardından, orman genelinde halkın kullanımına yönelik çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde ormanda bireysel ve toplu katılıma açık çeşitli açık hava etkinlikleri gerçekleştirilmektedir.

Yürüyüş ve Koşu:

Ormanın özellikle Neşet Suyu çevresinde yer alan yaklaşık 6 kilometrelik parkur, düzenli yürüyüş ve koşu yapan bireyler tarafından kullanılmaktadır. Parkur, sık orman örtüsüyle çevrili olup doğal zemin koşullarına uygun olarak düzenlenmiştir.

Bisiklet Kullanımı:

Toprak zeminli iç yollar ve hafif eğimli güzergâhlar, bisiklet kullanıcıları tarafından tercih edilmektedir. Bahçeköy ve Kemerburgaz arasında kalan bölümler, bisiklet rotaları arasında sayılabilecek güzergâhlardır.

Piknik ve Günübirlik Kullanım:

Orman sınırları içinde yer alan Irmak, Kömürcübent, Kirazlıbent ve Mehmet Akif Ersoy gibi tabiat parkları, piknik ve günübirlik kullanımlar için yapılandırılmış alanlardır. Bu alanlarda oturma grupları, atık toplama sistemleri ve otopark gibi temel hizmetler bulunmaktadır.

Motorlu ve Binekli Aktiviteler:

ATV turları ve atlı gezinti organizasyonları, ormanın bazı bölümlerinde denetimli olarak sürdürülmektedir. Bu tür etkinlikler, belirlenen parkurlar üzerinde ve belirli saat aralıklarında yürütülmektedir.

Doğa Fotoğrafçılığı ve Gözlem:

Bölgenin biyolojik çeşitliliği ve değişken mevsimsel yapısı, flora ve fauna gözlemi açısından çeşitli olanaklar sunmaktadır. Kuş gözlemciliği ve bitki türlerinin belgelendiği fotoğraf çalışmaları, bu kapsamda öne çıkan faaliyetlerdir.

Çocuk ve Spor Alanları:

Bazı tabiat parklarında çocuk oyun alanları ve basketbol, voleybol gibi spor dallarına uygun sahalar yer almaktadır. Bu alanlar, ailelerin birlikte zaman geçirebileceği toplumsal kullanım bölgeleri arasında değerlendirilmektedir.

Bu etkinliklerin tamamı, ormanın taşıma kapasitesi, doğal dengeyi koruma ilkeleri ve ilgili mevzuat çerçevesinde denetim altındadır. Belgrad Ormanı, bu yönüyle hem doğal kaynak yönetimi hem de kentsel açık alan kullanımı açısından disipline edilmiş bir örnek teşkil etmektedir.

^{Belgrad Ormanında Bulunan Yürüyüş Parkuru(Kaynak: Konyahaber)}