Bilecik şerbetçiotu, adını aldığı Bilecik ilinde üretilen ve coğrafi olarak tescillenmiş bir üründür. Bu ürün, Humulus lupulus adıyla bilinen, tırmanıcı ve çok yıllık bir bitkinin taze kozalaklarının işlenmesiyle elde edilir. Toplanan yaş kozalaklar kurutularak balya veya pelet formuna getirilir. Bitki, 7,5 metreye kadar uzayabilen yapısıyla dikkat çeker ve temmuz ile eylül ayları arasında yeşilimsi beyaz renkte, strobil tipinde çiçekler açar.

Bilecik'in coğrafi konumu, hem Marmara hem de İç Anadolu iklimlerinin kesiştiği bir "geçit iklimi" yaratır. Bu durumun oluşturduğu özel mikroklima koşulları, bölgede yetişen şerbetçiotuna özgün nitelikler kazandırır. Ürün, bira endüstrisinde acılık ve aroma verici olarak kullanılmasının yanı sıra tıbbi alanlarda da değerlendirilmektedir. Bilecik şerbetçiotu, 30 Kasım 2020 tarihinde mahreç işareti alarak koruma altına alınmıştır.

Bitkinin Ayırt Edici Nitelikleri ve İklim Etkisi

Humulus lupulus bitkisinin botanik özellikleri, ürünün temelini oluşturur. Gövdesi ince ve sarılıcı bir yapıda olup, sert tüylerle kaplıdır. Yürek formundaki yaprakları uzun saplı ve karşılıklı bir dizilime sahiptir. İki evcikli (dioik) bir bitki olan şerbetçiotunda erkek ve dişi çiçekler farklı bitkiler üzerinde gelişir. Yaz aylarında kozalakların üzeri karakteristik bir toz tabakası ile kaplanır.

Bilecik şerbetçiotunun en belirgin farkı, yetiştiği bölgenin ikliminden kaynaklanır. Bilecik'in sahip olduğu özgün mikroklima ve geçiş iklimi yapısı, ürüne ayırt edici özelliklerini kazandıran temel faktördür.

Yetiştirme ve İşleme Yöntemleri

Bilecik şerbetçiotunun üretimi, kök sistemi çok yıllık olan bitkilerin "çelik" veya "pençe" adı verilen kök sürgünleriyle çoğaltılmasıyla başlar. Bu çoğaltma işlemi, ya bahçe ilk kurulduğunda ya da her 10 yıllık periyotta bir yenilenir.

• Toprak Hazırlığı ve Destek Sistemi: Tarla, sonbahar aylarında derin sürümle dikime uygun hale getirilir. Bitkinin tırmanıcı doğası gereği, 7-8 metre yüksekliğinde direkler (ağaç, demir veya beton) kullanılarak bir destek sistemi kurulur. Bu direkler, 6-9 metre eninde ve 7-8 metre boyunda aralıklarla yerleştirilir ve üst kısımları 4-6 mm’lik çelik halatlarla bir kafes şeklinde bağlanır.

• Dikim İşlemi: Kafes sisteminin iz düşümüne, 3-3,5 metrelik sıra araları ve 1,4-1,5 metrelik sıra üzeri mesafeler korunarak 60-70 cm derinlik ve çapta çukurlar açılır. Halatlardan bu çukurlara sarkıtılan iplere, her çukura 2-4 adet çelik (1-2 gözü toprağın üstünde kalacak şekilde) yerleştirilir. Dikim sonrası çeliklerin etrafı nemli toprakla sıkıştırılır.

• Sürgün Yönetimi: Yaklaşık 15-20 gün içinde filizlenen çeliklerden en sağlıklı 3 sürgün seçilir, kalanlar ise budanır. Seçilen bu sürgünlerin, destek sisteminden sarkan iplere sardırılarak büyümeleri sağlanır.

• Bakım ve Sulama: Kurak dönemlerde sulama kritik önem taşır; bitki sezon boyunca en az 3-4 kez sulanmalıdır. Gübreleme, toprağın yapısına ve sulama rejimine göre ayarlanır. Yabancı ot kontrolü için yazın çapalama, sonbahar ve ilkbaharda boğaz doldurma, sulama sonrası ise kaymak tabakasını kırma işlemleri uygulanır.

• Budama: Sonbaharda bitkinin kuruyan dalları topraktan 20 cm yükseklikten kesilir. İlkbaharda yeniden çıkan filizlerden 40-50 cm boya ulaşan 2-3 tanesi iplere bağlanır, fazlası temizlenir. Çiçeklenme başlamadan iki hafta önce sürgünlerin tepe uçları kesilir.

• Hasat: Kozalak kalitesi için doğru zamanda hasat yapılması şarttır. Kozalakların yeşilden sarı veya altın sarısı bir renge dönmesi, muhafaza yapraklarının yumuşaması ve bitkinin özgün kokusunu yaymaya başlaması hasat vaktinin geldiğini gösterir. Bu dönem genellikle temmuz sonunda başlar ve eylül ayına kadar sürer. Yağışlı havalarda hasat yapılmaz.

• Kurutma ve İşleme: Hasat edilen taze kozalakların bozulmasını önlemek için su oranının yaklaşık %10 seviyesine indirilmesi gerekir.
• Açıkta Kurutma: Kozalaklar 3-5 cm kalınlıkta serilerek bir hafta boyunca günde birkaç kez çevrilir, ardından yığın kalınlığı 10 cm'ye çıkarılarak işleme devam edilir ve sonrasında çuvallanır.
• Fırında Kurutma: Sıcaklığı 65 °C’yi aşmayan tünel veya kule tipi fırınlar kullanılır. Kurutulan kozalaklar preslenerek 75-80 kg’lık çuvallara (balya) doldurulur.

• Pelet Haline Getirme: Kurutulmuş ürünün granül formudur. Balyalar depodan alınıp öğütülür, toz haline getirildikten sonra sıkıştırılarak pelet yapılır. Peletler vakumlu ambalajlarda piyasaya sunulur.

Coğrafi Sınır ve Üretim Alanı

Bilecik şerbetçiotunun üretimi bütünüyle Bilecik il sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Ürünün ünü ve kalitesi, bölgenin kendine has toprak özelliklerine, mikroklima ve geçiş iklimi koşullarına dayanmaktadır. Bu sebeplerden ötürü, tüm üretim süreçlerinin bu il sınırları içinde tamamlanması zorunludur.

Denetim Süreçleri

Ürünün standartlara uygunluğunun denetimi, Bilecik Ticaret ve Sanayi Odası'nın öncülüğünde yürütülür. Bu süreç için, Bilecik İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Bilecik Ziraat Odası ve Bilecik Ticaret ve Sanayi Odası'ndan birer temsilcinin katılımıyla üç kişilik bir denetim mercii görevlendirilmiştir.

Denetim merciinin sorumlulukları şunlardır:

• Tüm üretim adımlarının coğrafi sınır olan Bilecik ili içinde yapıldığını doğrulamak,
• Üretim yöntemlerinin tescil belgesinde belirtilen metotlara uygunluğunu kontrol etmek,
• "Mahreç işareti" ambleminin doğru kullanılıp kullanılmadığını denetlemek.

Denetimler, düzenli olarak hasat zamanı (yılda bir kez) ve bunun dışında şikâyet veya ihtiyaç anında herhangi bir zamanda yapılabilir. Denetim organı, gerek görmesi halinde dışarıdan uzman desteği veya hizmet alımı yapma yetkisine sahiptir.