Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ), organik maddelerin mikrobiyal olarak ayrışması sırasında tüketilen çözünmüş oksijen miktarını ifade eden bir su kalite parametresidir. Tipik olarak beş günlük inkübasyon süresi (BOİ₅) boyunca, aerobik mikroorganizmaların organik maddeleri parçalarken tükettikleri oksijenin miligram cinsinden miktarı ölçülür. Bu ölçüm, özellikle atıksu arıtım süreçlerinin verimliliğini değerlendirmek ve su kaynaklarının organik kirlilik yükünü izlemek açısından önemlidir.
Çevre Tematik Görsel (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)
BOİ’nin Ölçüm Prensibi ve Uygulama Alanları
BOİ, genellikle 20 °C’de karanlık ortamda beş gün boyunca inkübasyona bırakılan su örneklerinin başlangıç ve son çözünmüş oksijen konsantrasyonlarının farkı üzerinden hesaplanır. Ölçüm, oksijen tüketimi ile doğrudan ilişkili olan organik madde yükünü gösterdiği için, doğal su sistemlerinde ve kanalizasyon/atıksu deşarjlarında organik kirlenmenin düzeyini belirlemede yaygın olarak kullanılır.
Kentsel ve endüstriyel atıksular, tarımsal yüzey akışı ve hayvansal atıklar gibi kaynaklardan gelen organik kirleticiler, su ortamına girdiklerinde mikrobiyal faaliyetle ayrışır. Bu süreçteki oksijen tüketimi, yüksek BOİ değeriyle sonuçlanır. Dolayısıyla yüksek BOİ değerleri, su ortamında çözünmüş oksijen seviyesinin azalmasına, dolayısıyla da sucul canlı yaşamının tehlikeye girmesine yol açabilir.
BOİ ve Su Ekosistemleri Üzerindeki Etkileri
Yüksek BOİ değerleri, özellikle akarsu ve göl gibi kapalı su sistemlerinde oksijen seviyesini ciddi oranda düşürebilir. Bu durum, balıklar ve diğer aerobik su canlıları için yaşamsal tehdit oluşturur. Ayrıca, oksijenin tükenmesi sonucu anaerobik süreçler başlayabilir ve bu da hidrojen sülfür gibi toksik gazların salınımına neden olabilir.
Oksijen tüketiminin artmasıyla birlikte suyun kendini yenileme kapasitesi azalır. Bu durum, ötrofikasyon gibi sorunların hızla gelişmesine neden olabilir. BOİ bu bağlamda, su kalitesinin izlenmesinde kritik öneme sahip bir biyolojik gösterge olarak değerlendirilir.
BOİ’nin Sınırlılıkları ve Alternatif Göstergeler
Her ne kadar BOİ yaygın biçimde kullanılan bir gösterge olsa da bazı sınırlamaları vardır. Ölçüm süresi uzun olduğu için acil durumlar için uygun değildir. Ayrıca, sadece biyolojik olarak parçalanabilir organik maddeleri ölçtüğünden, kimyasal kirleticilerin etkisini tam olarak yansıtmaz.
Bu sınırlılıklar nedeniyle Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) veya Toplam Organik Karbon (TOC) gibi alternatif göstergelerle birlikte kullanılması önerilir. Bu kombinasyonlar, hem biyolojik hem kimyasal bileşenleri göz önünde bulundurarak daha bütüncül bir su kalitesi değerlendirmesi yapılmasına olanak tanır.
BOİ’nin Sürdürülebilir Su Yönetimindeki Rolü
BOİ, sürdürülebilir su kaynakları yönetiminde düzenleyici kurumlar ve çevre mühendisleri için karar destek aracı olarak kritik bir rol oynar. Avrupa Çevre Ajansı (EEA) ve Birleşmiş Milletler gibi kuruluşlar, BOİ verilerini kullanarak su kalitesi göstergeleri üretmekte, izleme sistemleri oluşturmaktadır. Bu veriler, hem yerel hem uluslararası düzeyde su yönetimi politikalarının şekillendirilmesine katkı sağlar.
