Blisk, yani bladed disk, modern havacılık motorlarının merkezinde yer alan, disk ve rotor kanatlarının tek parça olarak üretildiği, yüksek mühendislik ürünü bir bileşendir. Geleneksel rotor tasarımlarında disk ve kanatlar ayrı ayrı üretilip mekanik olarak birleştirilirken, blisk yapısı bu iki bileşeni bütünleştirerek daha hafif, daha sağlam ve aerodinamik açıdan daha verimli bir çözüm sunar. Ancak bu bütünleşik yapı, üretim, işleme ve kalite kontrol süreçlerinde son derece hassas, yüksek teknoloji gereksinimlerini beraberinde getirir.
Blisk (Sandvik Coromant)
Malzeme Seçimi ve İşleme Zorlukları
Blisk'ler genellikle titanyum alaşımlarından veya ısıl dirençli süper alaşımlardan (HRSA) imal edilir. Malzeme seçimi, bileşenin motor içindeki konumuna göre belirlenir:
- Soğuk bölge bliskleri (örneğin fan veya ön kompresör aşamaları): Hafiflik ve korozyon direnci açısından titanyum alaşımları tercih edilir.
- Sıcak bölge bliskleri (örneğin yüksek basınç kompresörü): Yüksek sıcaklık dayanımı sağlayan HRSA grubu malzemeler kullanılır.
Bu malzemelerin işlenmesi yüksek sıcaklıklara, titreşime ve kesici takım aşınmasına karşı direnç gerektirir. Özellikle entegre kanat geometrileri, kesici takım erişimini zorlaştırır. Bu nedenle üretim:
- 5 eksenli eşzamanlı işleme teknolojisi,
- Yüksek ilerlemeli kenar frezeleme stratejileri,
- Titanyum ve HRSA için optimize edilmiş kesici takımlar gibi özel yöntemler gerektirir.
Takım yollarının doğru seçilmesi, talaş kaldırma kuvvetlerinin dengelenmesi ve yüzey kalitesinin sağlanması için CAM yazılımlarında detaylı simülasyonlar yapılır. Aksi takdirde parça deformasyonu, yüzey bozulması ve zaman kaybı gibi ciddi sorunlar oluşabilir.
Blisk işleme (TEI)
Ölçüm, Denetim ve Kalite Güvence Süreçleri
Blisk'lerin yüksek dönüş hızlarında çalıştığı göz önünde bulundurulduğunda, ölçüm ve kalite kontrol süreçleri en az üretim kadar kritiktir. Geleneksel temaslı ölçüm yöntemleri hassaslık sunsa da yüzey deformasyonuna neden olabilir. Özellikle parlak veya kaplanmış yüzeylerde optik sistemlerle entegre ölçüm çözümleri öne çıkar.
Hibrit Ölçüm Sistemleri
Modern ölçüm sistemleri, temaslı ve temassız (optik) sensörleri bir araya getirerek hibrit bir yapı sunar. Bu sayede hem yüksek hassasiyet hem de yüzeye zarar vermeden hızlı veri toplama mümkündür.
- Optik Sensörler: Parlak ve yansıtıcı yüzeylerde yüksek çözünürlükte veri alımı sağlar. Ölçümde insan hatasını azaltır.
- Taktile Problar: Kritik geometri bölgelerinde (örneğin köşe birleşimleri) fiziksel temasla daha net değerler elde edilmesini sağlar.
- 4 eksenli döner tabla sistemleri: Karmaşık kanat yüzeylerinin tam taranmasına olanak tanır.
Otomasyon ve Yazılım Desteği
Blisk ölçümleri için geliştirilen özel yazılımlar sayesinde:
- Kanat eğriliği,
- Profil sapmaları,
- Simetri hataları,
- Tolerans dışı yüzey bozulmaları gibi detaylar otomatik olarak analiz edilir. Bu yazılımlar üretimden önce ölçüm planlarını simüle edebilir, ölçüm sürelerini %50’ye varan oranda kısaltabilir.
Blisk CMM ölçümü (HEXAGON)
Uygulama Alanları ve Endüstriyel Kazanımlar
Blisk teknolojisinin kullanımı sadece üretim aşamasında değil, aynı zamanda MRO (Maintenance, Repair, Overhaul) süreçlerinde de büyük avantajlar sunar. Tek parça yapısı sayesinde gevşeme, kopma, vibrasyon gibi problemler minimuma indirilir. Ayrıca:
- Yakıt tüketimi %2-4 oranında azaltılabilir.
- Motor ağırlığında ciddi düşüşler sağlanır.
- Bakım sıklığı ve toplam maliyet düşer.
Özellikle yeni nesil sivil ve askeri jet motorlarında blisk kullanımı, hem operasyonel verimliliği hem de çevresel sürdürülebilirliği desteklemektedir.
Blisk teknolojisi, havacılıkta verimlilik, dayanıklılık ve aerodinamik performansın optimize edildiği noktada konumlanır. Ancak bu yüksek performanslı parçaların üretimi ve denetimi, ileri düzey mühendislik bilgisi ve yüksek hassasiyetli sistemlerle mümkündür. Gerek işleme teknolojileri gerekse ölçüm sistemleri, blisk üreticilerine zaman, maliyet ve kalite açısından büyük avantajlar sağlar.
Gelecekte, yapay zeka destekli üretim kontrol sistemleri, otomatik kusur tespiti ve dijital ikiz modellerin yaygınlaşması ile blisk üretimi daha hızlı, daha öngörülebilir ve daha sürdürülebilir hale gelecektir.
