CATIA, Fransız Dassault Systèmes firması tarafından geliştirilen, çok platformlu bir CAD/CAM/CAE ve PLM yazılım paketidir. Uçak, otomobil, makine ve benzeri karmaşık ürünlerin tasarımından mühendislik analizine ve imalat planlamasına dek ürün geliştirme sürecinin tüm aşamalarını dijital ortamda destekler. İlk olarak havacılık ve savunma sektörlerinin ihtiyaçları doğrultusunda ortaya çıkan CATIA, üstün yüzey modelleme olanakları sayesinde özellikle otomotiv ve havacılık endüstrilerinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Günümüzde kavramsal tasarımdan imalata uzanan kapsamı ve disiplinler arası ortak çalışmayı kolaylaştıran araçları ile kurumsal ölçekte 3B ürün yaşam döngüsü yönetimi (PLM) çözümü olarak da anılmaktadır.

^{CATIA (Dassault Systèmes)}

Geliştirici Firma ve Tarihsel Gelişim Süreci

CATIA’nın kökeni, Fransız uçak üreticisi Avions Marcel Dassault’nun 1977’de Mirage savaş uçağı projesi için ihtiyaç duyduğu 3B yüzey modelleme ve sayısal kontrol (NC) yazılımını geliştirmesine dayanmaktadır. Başlangıçta “CATI” (Conception Assistée Tridimensionnelle Interactive) adıyla anılan bu dahili yazılım, Dassault Aviation bünyesinde başarılı olunca, 1981 yılında Dassault Systèmes adıyla ayrı bir şirket kurulmuş ve ürüne CATIA adı verilerek ticarileştirilmiştir. Dassault Systèmes, aynı yıl IBM ile imzaladığı dağıtım ortaklığı sayesinde CATIA’yı dünya pazarına sunmaya başlamıştır. CATIA’nın 1. versiyonu 1982’de CADAM yazılımına ek bir paket olarak piyasaya sürülmüştür.

1980’ler boyunca CATIA özellikle havacılık ve savunma alanlarında benimsenmiş; ilk müşterileri arasında Dassault Aviation, ABD’li uçak üreticisi Grumman, Fransız motor üreticisi SNECMA ve Alman otomotiv firması Daimler-Benz gibi kuruluşlar yer almıştır.1984’te Boeing şirketi yeni nesil yolcu uçağı tasarımlarında CATIA’yı tercih ederek yazılımın tanınmasına katkı sağlamıştır. 1992’de Dassault Systèmes, o dönemde Lockheed tarafından kullanılan CADAM yazılımını IBM’den satın almış ve ertesi yıl “CATIA-CADAM” paketini çıkarmıştır. 1990’larda yazılım UNIX tabanlı sistemlere uyarlanmış; 1998’de yayımlanan CATIA V5 sürümüyle Microsoft Windows NT platformunu destekleyecek şekilde tamamen yeniden yazılmıştır. Bu dönemlerde eski ve yeni sürümler arasındaki uyumsuzluklar sorunlara yol açmıştır. 2000’ler sonrasında Dassault Systèmes, ürünlerine veri yönetimi ve çevrimiçi işbirliği kabiliyetlerini entegre ederek 2008’de CATIA V6’yı ve 2014’te 3DEXPERIENCE platformunu piyasaya sunmuştur; böylece CATIA, bulut üzerinden sunulabilen bir çözüm haline gelmiştir. Günümüze dek altı ana versiyon yayımlanmış olup, en son sürümler 3DEXPERIENCE platformu altında R2023x gibi yıl bazlı isimlerle anılmaktadır.

Kullanım Alanları ve Endüstriyel Uygulamaları

CATIA, başlangıçta geliştirilmesine vesile olan havacılık ve savunma sanayii başta olmak üzere pek çok sektörde endüstri standardı haline gelmiştir. Uçak ve helikopter üreticileri, roket ve uydu tasarımcıları gibi havacılık-uzay alanındaki kuruluşlar, karmaşık aerodinamik yüzeylerin modellenmesi ve büyük montajların yönetiminde CATIA’nın yeteneklerinden yararlanmaktadır. Örneğin Boeing şirketi, 777 yolcu uçağını endüstride ilk kez %100 dijital olarak CATIA ile tasarlamış; Fransız Mirage jetleri ve General Dynamics firmasının denizaltı projeleri gibi askeri platformların geliştirilmesinde de CATIA etkin bir araç olarak kullanılmıştır. Yazılımın güçlü yüzey modelleme ve entegre mühendislik özellikleri, otomotiv endüstrisi tarafından da benimsenmesini sağlamıştır. Birçok otomobil üreticisi (BMW, Toyota, Tesla vb.) araç gövdesi, iç tasarım ve güç aktarma organları gibi bileşenlerin tasarım ve analizinde CATIA’yı kullanmaktadır. CATIA’nın özellikle karmaşık eğrisel yüzeyler ve karoser tasarımındaki başarısı, onu otomotiv tasarımcıları için vazgeçilir kılmıştır.

Bunların yanı sıra CATIA; gemi inşa ve denizcilik, endüstriyel ekipman ve makine mühendisliği, tüketim ürünleri tasarımı, enerji ve elektronik gibi farklı mühendislik alanlarında da yaygın biçimde uygulanmaktadır. Örneğin, gemi ve yat tasarımı yapan firmalar gövde yapısı ve borulama sistemlerini CATIA ile modellenip analiz edebilirken, endüstriyel tasarım firmaları ürünlerinin konsept geliştirme, ergonomi ve imalat detaylandırma aşamalarını bu yazılımla gerçekleştirebilmektedir. Paketleme tasarımı gibi disiplinlerde dahi CATIA’nın kullanılabilmesi, yazılımın sektörel açıdan ne denli esnek olduğunun göstergesidir. Hatta ünlü mimar Frank Gehry, kıvrımlı binalarının bazılarını tasarlamak için CATIA tabanlı özel bir uygulama kullanmış; bu durum yazılımın mimarlık ve inşaat projelerinde bile yenilikçi çözümlere imkan tanıdığını göstermiştir. CATIA günümüzde uçak ve otomobilden gemi ve makineye, elektronik cihazlardan tüketici ürünlerine kadar geniş bir yelpazede, karmaşık mühendislik ve tasarım sorunlarının çözümünde endüstriyel bir standart olarak yerleşmiştir.

Mühendislik Disiplinlerinde CATIA Kullanımı

• Mekanik Mühendislik: Mekanik mühendisler, CATIA’nın güçlü 3B modelleme, yüzey ve katı modelleme araçlarını karmaşık parçalar ve montajlar tasarlamak için kullanır. Yazılım, otomotiv ve havacılık endüstrilerindeki sınıf-a (Class-A) yüzeyler gibi hassas geometrilerin modellenmesine olanak tanır. CATIA, tasarım sürecinde sanal prototipleme ve simülasyon yaparak ürün performansını erken aşamada değerlendirmeyi sağlar.. Böylece CATIA, otomotiv, havacılık, endüstriyel makineler ve tüketici ürünleri gibi yüksek hassasiyet gerektiren sektörlerde tercih edilir. Mevcut referanslara göre; CATIA, otomotiv (BMW, Toyota vb.) ve havacılık (Airbus, Boeing vb.) gibi alanlarda karmaşık bileşen ve sistem tasarımlarında etkin olarak kullanılır.

• Uçak ve Uzay Mühendisliği: CATIA, uçak ve uzay aracı tasarımı için kapsamlı araç setleri sunar. 3B modelleme yetenekleri, uçak gövde bölümleri, kanatlar, motor parçaları ve uzay araçlarının en ince ayrıntılarına kadar modellenmesini sağlar. Ayrıca gelişmiş malzeme modelleri ve simülasyon araçları, yapısal analiz ve performans doğrulaması için kullanılır. Bu sayede tasarım süreci hızlanır ve ürün güvenliği ile performansı artırılır. Örneğin Airbus ve Boeing gibi büyük havacılık firmaları, CATIA’yı tasarım iş akışlarını iyileştirmek için kullanmıştır. Benzer şekilde uzay sistemleri (uydu, roket) geliştiren şirketler de CATIA ve 3D deneyim platformunu kullanarak karmaşık sistemlerin tasarımından üretim hazırlığına kadar süreçlerini entegre eder.

• Otomotiv Mühendisliği: Otomotiv sektöründe CATIA, araç gövdesi (karoser), şasi, iç ve dış tasarım, kabin ergonomisi, motor ve mekanik bileşenlerin tasarımında temel bir araçtır. Parametrik modelleme, montaj tasarımı ve otomatik kurallar ile araç mimarisi standartlarının doğrulanmasını sağlayan eklentiler (örneğin CAVA) gibi özellikleri bulunur. CATIA, otomotiv tasarımcılarının şekil ve yüzey yaratıcılığını destekleyen üstün yüzey modelleme yetenekleri sunar. Ayrıca elektronik sistemler (kablosuz devre şemaları, elektrik sistemleri) için entegre araçlar sunar; bu sayede otomotiv mühendisleri hem mekanik hem elektriksel bileşenleri tek bir ortamda çalışabilir.

• Endüstri Mühendisliği: Endüstri mühendisliği bağlamında CATIA, genellikle üretim sistemleri, montaj tesisleri, iş akışı yönetimi ve ürün yaşam döngüsü yönetimi (PLM) süreçlerinde kullanılır. CATIA ve 3DEXPERIENCE platformu, üretim hattı düzenlemeleri veya fabrikasyon süreçlerinin sanal olarak modellenmesine yardımcı olur. Böylece süreç optimizasyonu, malzeme akışı analizi ve entegrasyon sorunları tasarım aşamasında çözülebilir. Özellikle büyük ölçekli montaj ve endüstriyel ekipman üretiminde CATIA’ya ait CAM modülleri, CNC takım yolları üretimi ve üretim süreçlerinin simülasyonu için kullanılır.

• Mekatronik Mühendisliği: Mekatronik mühendisleri, mekanik, elektrik ve kontrol sistemlerini bir arada tasarlamak için CATIA’nın entegre çözümlerini kullanır. Model Tabanlı Sistem Mühendisliği (MBSE) yaklaşımıyla CATIA, mekatronik sistemlerin bütünsel tasarımını destekler. Örneğin CATIA’nın Modelica tabanlı mekatronik sistemi tasarım araçları ile (3DEXPERIENCE platformunda) karmaşık elektronik-mekanik-siber sistemler hızla modellenir, simüle edilir ve doğrulanır. Otomatik pilot sistemleri, akıllı robotlar veya entegre kontrol sistemleri gibi mekatronik uygulamalarda bu özellikler kullanılır.

• Gemi İnşa Mühendisliği: Gemi inşa alanında CATIA’ya ilişkin doğrudan akademik veya resmi kaynaklar sınırlıdır. Ancak genel olarak CAD/CAM yazılımları, büyük ölçekli gemi gövdelerinin, güverte tasarımlarının ve yapısal komponentlerin modellenmesinde kullanılır. CATIA’nın güçlü yüzey modelleme yeteneği, karmaşık gövde formasyonlarının tasarımında avantaj sağlar. Yine de, bu disipline ait spesifik kullanım detayları mevcut kaynaklarda açıkça yer almamıştır.

• Elektrik-Elektronik Mühendisliği: Elektrik-elektronik mühendisleri, CATIA’nın elektrik şematik ve kablo demet tasarım modüllerini kullanır. Örneğin CATIA ELECTRE modülü, otomotiv, havacılık ve endüstriyel ekipman sektörlerinde karmaşık kablo tesisatı ve devre şemaları oluşturmak için tasarlanmıştır. Bu modül, elektriksel bileşenlerin 3B montaj ortamında yerleşimini, kablo yollarının yönlendirilmesini ve elektrik-elektronik-elektromekanik bileşenler arasındaki entegrasyonu yönetir. Böylece elektronik sistemlerin tasarımı ile mekanik altyapı uyumlu biçimde geliştirilir. Resmi kaynaklara göre bu çözümler özellikle otomotiv, havacılık ve endüstriyel ekipman gibi sektörlerde yaygın şekilde kullanılmaktadır.

• Malzeme ve İmalat Mühendisliği: Malzeme mühendisi açısından CATIA, kompozit malzemeler başta olmak üzere gelişmiş malzeme modellerini destekler. Örneğin uzay ve havacılık sektöründe kompozit gövde tasarımları CATIA ile optimize edilir. İmalat mühendisi ise CATIA’nın CAM modülleri ile CNC işleme yolları oluşturur, tornalama/frezeleme gibi işlemleri simüle eder. CATIA’nın “Machining” çözümleri, iş parçalarının işleme sürecini planlamak ve doğrulamak için kullanılır. Bu modüller sayesinde parça imalatı için takım yolları otomatik üretilir, üretim süreçleri sanal ortamda test edilir.

• Mimarlık ve İnşaat Mühendisliği: CATIA, mimarlar ve inşaat mühendisleri tarafından özellikle karmaşık yapı ve altyapı projelerinin tasarımında kullanılır. Büyük bina, köprü, tünel gibi yapılar CATIA’da 3B modelleme ile detaylandırılır. Yazılım, farklı disiplin (statik, mekanik, elektrik tesisat vb.) ekiplerinin tek bir sanal ortamda bir arada çalışmasına imkan tanır. Örneğin Dassault Systèmes kaynaklarına göre CATIA; mimarlar, mühendisler ve proje paydaşlarının sanal ikiz (virtual twin) teknolojisi üzerinde birlikte çalışmasını sağlayarak geleneksel proje teslim yöntemlerinin ötesine geçer. Bu sayede projenin tüm aşamalarında dijital süreklilik sağlanır ve tasarım ile montaj hataları minimize edilir. Büyük ölçekli prefabrikasyon, modüler inşaat gibi yöntemleri de CATIA ortamında planlamak mümkündür.

• Biyomedikal Mühendisliği: Sağlık ve tıp mühendisliği alanında CATIA, medikal cihaz ve alet tasarımında kullanılır. Protezler, implantlar, cerrahi robotlar gibi tıbbi cihazlar CATIA ile hassas bir şekilde modellenir. Örneğin kaynaklarda belirtildiği üzere, protez uzuvlar ve kalp kapakçıkları gibi kompleks tıbbi bileşenlerin her hastaya özel geometrilerle tasarlanmasında CATIA’nın parametrik 3B modelleme özelliklerinden faydalanılır. Aynı şekilde MRI cihazları veya cerrahi ekipman gibi büyük medikal cihazların gövde ve mekanik parçaları CATIA’da geliştirilir. Cihaz performansını doğrulamak için entegre simülasyonlar (örn. sonlu eleman analizi, akışkan dinamiği) da CATIA/3DEXPERIENCE ortamında gerçekleştirilebilir.

Endüstriyel Kullanım Alanları

• Havacılık ve Uzay Sektörü: Uçak ve uzay aracı üreticileri CATIA’yı kapsamlı tasarım ve üretim süreçleri için kullanır. Yazılım, uçak/görev sistemi parçalarının 3B tasarımından montaj hattı planlamasına kadar tüm aşamalarda görev alır. Örneğin uçak kompozit yapılarının ve uzay aracı alt sistemlerinin tasarımında CATIA ile simülasyon ve optimizasyon yapılır. Bu sayede geliştirme süresi kısalır, maliyet azalır ve güvenlik kriterleri karşılanır. CATIA’nın sağladığı sanal ikiz entegrasyonu, havacılık şirketlerinin üretim hatlarını ve bakım süreçlerini de optimize etmelerini sağlar.

• Otomotiv Endüstrisi: Otomotiv firmaları, araç tasarımının her aşamasında CATIA’dan yararlanır. Gövde kalıbı oluşturma, iç/dış yüzey tasarımı, şasi ve motor komponentlerinin oluşturulması CATIA modelleri üzerinde yapılır. Elektrik-elektronik sistemler (kablo tesisatı, ECU konfigürasyonu) da CATIA ortamında entegre edilir. Örneğin otomobil üreticileri, kabin ergonomisi doğrulaması veya darbe simülasyonları gibi analizleri CATIA tabanlı çözümlerle gerçekleştirir. CATIA, aynı zamanda üretim sürecine yönelik kalıp tasarımı ve işleme (CAM) araçları da içerdiğinden, araçların imalat hazırlığı için de kullanılır.

• Savunma Sanayi: Savunma sektöründe uçaklar, helikopterler, askeri araçlar, silah sistemleri vb. karmaşık sistemler CATIA ile tasarlanır. Havacılık uygulamalarındaki karmaşıklığa benzer şekilde, CATIA 3B modelleme ve simülasyon yetenekleri savunma sanayine entegre edilir. Örneğin insansız hava araçları (İHA’lar), füze sistemleri veya askeri gemi bileşenleri CATIA’da modellenerek, performans analizi ve şematik entegrasyon gerçekleştirilir. Kaynaklara göre, CATIA’nın havacılık ve savunma sanayiine yönelik araçları, bu sektörde yenilik yapma, geliştirme süresini kısaltma ve rekabet avantajı sağlama amacıyla kullanılır.

• Denizcilik ve Gemi İnşa: Kaynaklarda denizcilik sektörüne özgü CATIA kullanımıyla ilgili ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Ancak genellikle büyük gemi gövdeleri ve altyapı tasarımları CAD yazılımlarıyla yapılır. CATIA’nın güçlü yüzey modelleme kabiliyeti, karmaşık gövde formlarının dijital prototipini oluşturmak için kullanılabilir. Gemi içi sistem entegrasyonu (borulama, kablolama) gibi konularda da benzer 3B araçlar tercih edilmektedir.

• Enerji Sektörü (Nükleer, Yenilenebilir): İncelenen kaynaklarda enerji santrallerinde CATIA kullanımı hakkında doğrudan bilgi yer almamıştır. Bununla birlikte, enerjide rüzgar türbini, hidroelektrik türbinleri veya nükleer santral komponentlerinin tasarımında CAD/CAM araçları kullanıldığı bilinmektedir. Bu alanlarda katmanlı yapısal modelleme, döküm/kalıp tasarımı ve büyük boyutlu montaj planlamaları CATIA gibi yazılımlarla yürütülebilir.

• Tüketim Malları: CATIA, elektronik cihazlar, beyaz eşyalar, mobilya, spor ekipmanları gibi tüketim malları tasarımında da kullanılır. Örneğin cep telefonu veya televizyon gibi tüketici elektroniği ürünlerinin endüstriyel tasarımı CATIA’da yapılabilir. Yazılım, ürünlerin ergonomi ve estetik gereksinimlerini karşılarken, üretim hazırlığını da içerir. Kaynaklara göre CAD uygulamaları, daha hızlı prototipleme ve iteratif tasarım süreci ile pazara sürüm süresini kısaltmak için tüketici ürünü üreticileri tarafından tercih edilmektedir.

• Ağır Sanayi ve Endüstriyel Ekipman: Ağır makineler, inşaat araçları, fabrika ekipmanları gibi büyük ölçekli endüstriyel ekipmanların tasarımında CATIA kullanılır. Bu alanda CAD/CAM sistemleri, parçaların ve montajların detaylı 3B modellerini oluşturmayı ve üretim süreçlerini planlamayı sağlar. Örneğin iş makinelerinin şasi tasarımı veya büyük motor alternatif yakıt ekipmanlarının modellenmesi CATIA ile gerçekleştirilebilir. CATIA’nın PLM entegrasyonu sayesinde bu ekipmanların üretim verisi yönetimi de aynı platform üzerinde yürütülür.

• Elektronik ve Telekomünikasyon: Elektronik cihaz üreticileri (akıllı telefon, bilgisayar, telekom ekipmanları vb.) ürün mekanik tasarımında CATIA kullanır. Telekomünikasyon kuleleri, anten sistemleri gibi altyapı ekipmanlarının tasarımında da CAD/CAM araçları benzer işlev görür. CATIA, mekanik tasarıma ek olarak elektrik devre yerleşimleriyle entegre çalışarak elektronik bileşenlerin montajını kolaylaştırır.

• İnşaat ve Mimari: Yukarıda mimari bölümünde belirtildiği gibi, inşaat firmaları ve mimarlık büroları karmaşık yapı projelerinde CATIA’dan yararlanır. Sanal ikiz tabanlı işbirliği sayesinde tüm proje paydaşları tasarım verileri üzerinde eş zamanlı çalışabilir. Büyük altyapı projeleri (havaalanları, köprüler vb.) CATIA modelleriyle planlanarak maliyet kontrolü ve sürdürülebilirlik analizleri yapılabilir. Dijital ikiz yaklaşımı, özellikle sürdürülebilir ve modüler inşaat teknikleri için önemli verimlilik sağlar.

• Medikal Cihazlar: Tıbbi cihaz üreticileri, CATIA’yı protezlerden cerrahi aletlere kadar geniş yelpazede kullanır. Yukarıda bahsedildiği gibi CATIA, biyomedikal mühendisliğinde de özelleştirilmiş tıbbi çözümler geliştirmek için uygulanır. Örneğin kişiye özel protez veya implant tasarımı, manyetik rezonans cihazı mekanikleri veya minyatür enjektör sistemleri CATIA ile modellenerek performans ve uyumluluk analizleri yapılır. Bu uygulamalarda CATIA’nın simülasyon araçları ürün güvenliği ve regülasyonlara uygunluğu sağlamak için öneme sahiptir.

Teknik Özellikler ve Modüller

CATIA, kapsamlı modüler yapısı sayesinde bir ürünün tasarım, mühendislik ve üretim süreçlerindeki ihtiyaçlara bütüncül çözümler sunar. Yazılım, bilgisayar destekli tasarım (CAD), bilgisayar destekli mühendislik (CAE) ve bilgisayar destekli imalat (CAM) işlevlerini tek bir entegre platformda birleştirmektedir. Kullanıcılar, CATIA ile kavramsal tasarımdan detaylı parça ve montaj modellemeye, teknik resim oluşturmadan imalat yöntemleri planlamaya ve sonlu eleman analizi yoluyla mühendislik doğrulamalarına kadar pek çok görevi tek bir ortamda gerçekleştirebilirler. Yazılım; yüzey modelleme, katı modelleme, parametrik tasarım, mekanik sistem tasarımı, elektrik tesisat ve boru sistemleri tasarımı, görselleştirme ve ergonomi analizi gibi farklı disiplinler için özel araç takımları içermektedir. Örneğin bir uçak kanadının aerodinamik yüzeyi serbest biçimli yüzey modelleme araçlarıyla tasarlanıp optimize edilebilirken, aynı tasarım içinde kanadın iç yapısal elemanları ve bağlantı detayları parametrik parça-modül araçlarıyla modellenebilmektedir.

CATIA’nın modüler yapısı, her bir mühendislik fonksiyonu için ayrı iş istasyonları (workbench) veya modüller olarak düzenlenmiştir. Örneğin Parça Tasarımı (Part Design) modülü katı modellere odaklanırken, Montaj (Assembly Design) modülü kompleks ürünlerin alt montajlarla organize edilmesine imkan tanır. Yüzey Modelleme (Generative Shape Design), serbest formlu yüzey geometrilerinin oluşturulması ve düzenlenmesi için gelişmiş araçlar içerir. Çizim/Draftinge modülü 3B modellerden teknik resimler ve imalat çizimleri türetmeye yararken, Sac Metal Tasarımı, Boru Tesisatı, Elektrik Tesisatı gibi özel modüller ilgili alanlara özgü tasarım ihtiyaçlarını karşılar. Bunun yanında CATIA, NC İşleme (CAM) modülleriyle tasarlanan parçaların CNC tezgahlarda imalatı için gerekli takım yollarını oluşturabilir; Analiz (Analysis) modülü ile parça ve montajların sonlu eleman analizi yöntemleriyle yapısal, termal veya dinamik performansı değerlendirilebilir. Tüm bu modüller entegre çalışarak, kullanıcıların tasarımı defalarca farklı açılardan inceleyip iyileştirmesine olanak tanır.

CATIA’nın teknik mimarisi, büyük ölçekli projelerde işbirlikçi mühendisliği desteklemek üzere tasarlanmıştır. Yazılım, Dassault Systèmes’in ENOVIA gibi PLM çözümleriyle bütünleşik çalışarak ürün veri yönetimi, sürüm kontrolü ve ekipler arası eşzamanlı tasarım yapma konularında güçlü altyapı sunar. Örneğin, bir otomobil tasarımında farklı coğrafi konumlardaki tasarımcılar ve mühendisler, CATIA üzerinden aynı dijital model üzerinde birlikte çalışabilir; değişiklikler PLM sistemine anlık kaydedilip takım üyeleri arasında senkronize edilebilir. CATIA V5 mimarisi, uygulama programlama arayüzleri (API) ve CAA-RADE adlı geliştirme araç seti ile kullanıcılara özelleştirme ve diğer yazılımlarla entegrasyon imkanı da tanır. Bu sayede şirketler, CATIA’yı kendi özel ihtiyaçlarına uyacak şekilde genişletebilir veya CAD verilerini diğer mühendislik yazılımlarıyla (örneğin analiz veya üretim planlama araçlarıyla) entegre edebilirler. CATIA ayrıca IGES, STEP gibi standart dosya formatlarını destekleyerek farklı CAD sistemleriyle veri alışverişine olanak sağlamaktadır. Bununla birlikte, tescilli bir yazılım olması ve sık sürüm güncellemeleri nedeniyle, geriye dönük uyumluluk konusunda dikkatli olunması gerekmiştir. Son yıllarda 3DEXPERIENCE platformunun bulut tabanlı mimarisiyle, sürümler arası dijital süreklilik ve tümleşik veri yönetimi konusunda iyileştirmeler yapılmıştır.

Akademik ve Mesleki Eğitimdeki Yeri

CATIA, endüstrideki yaygın kullanımı nedeniyle mühendislik eğitiminin de önemli bir parçası haline gelmiştir. Pek çok üniversitenin makine, uçak/uzay, otomotiv mühendisliği ve endüstriyel tasarım bölümlerinde CATIA, bilgisayar destekli tasarım derslerinde veya proje atölyelerinde öğretilmektedir. Özellikle otomotiv ve havacılık sektörlerine yönelik eğitim programlarında, öğrencilerin CATIA gibi ileri CAD yazılımlarına hakimiyet kazanmaları hedeflenir. Bu doğrultuda, bazı üniversiteler ve meslek yüksekokulları, Dassault Systèmes ile işbirliği yaparak CATIA’nın akademik sürümlerini müfredatlarına entegre etmektedir. Dassault Systèmes, eğitim kurumlarına yönelik özel lisans programlarıyla yazılımın uygun maliyetli edinimini ve kullanımını sağlamaktadır. CATIA Academic Programı kapsamında dünya genelinde 100’den fazla eğitim kurumu ile ortaklık kurulmuş; öğretim üyelerine yazılım eğitimi ve teknik destek sunularak öğrencilerin endüstriyle uyumlu beceriler kazanmasına yardımcı olunmuştur. Bu program sayesinde okullar, yüksek lisanslı endüstri standardı bir yazılımı müfredatlarına dahil etme imkanına kavuşmakta ve öğrencilerini reel sektörün ihtiyaç duyduğu yetkinliklerle donatabilmektedir.

Akademik ortamda CATIA genellikle ileri seviye bir tasarım aracı olarak değerlendirildiğinden, temel CAD eğitiminde yaygın olan daha basit yazılımların ardından, daha karmaşık tasarım projelerinde kullanılmaktadır. Böylece öğrenciler önce parametrik tasarımın temellerini öğrenip sonra CATIA ile büyük montajlar, serbest yüzey modelleme, analiz gibi konulara geçebilmektedir. Meslek yüksekokulları ve teknik eğitim merkezleri de endüstri işbirlikleriyle CATIA eğitimi vermeye başlamış; bazı otomotiv ve savunma şirketleri, tedarikçi ve stajyerlerine yönelik CATIA kurslarını üniversitelerle ortak yürütmektedir. Profesyonel eğitim tarafında, Dassault Systèmes’in yetkili eğitim merkezleri ve çevrimiçi platformları üzerinden CATIA sertifikasyon programları sunulmaktadır. CATIA bilgisi günümüzde pek çok mühendislik kariyeri için ayırt edici bir nitelik olarak görülmekte; yazılım, akademi-sanayi işbirliklerinin de odağında yer alarak mühendis adaylarının “lider uygulama becerileri” geliştirmesine katkı sağlamaktadır.

Lisans Türleri, Dağıtım Modelleri ve Sürüm Bilgileri

Lisans Türleri: CATIA, ticari olarak lisanslanan kapalı kaynak kodlu bir yazılımdır. Kurumsal müşterilere genellikle modüler bazda lisanslama sunulur; yani kullanıcılar ihtiyaç duydukları fonksiyonlara göre belirli CATIA modüllerini veya paketlerini satın alabilirler. Geleneksel olarak kalıcı (perpetual) lisans + yıllık bakım anlaşması modeli yaygın olsa da, günümüzde Dassault Systèmes kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla abonelik bazlı lisanslama ve bulut erişimi seçeneklerini de sunmaktadır. Lisans bedelleri şirketin ihtiyaçlarına (kullanıcı sayısı, seçilen modüller, destek hizmetleri vb.) göre değişkenlik gösterir ve resmi fiyatlar kamuya açık şekilde ilan edilmez. Dassault Systèmes, girişimcilere ve öğrencilere yönelik özel düşük maliyetli lisans programları da geliştirmiştir. Örneğin, start-up şirketleri için “3DEXPERIENCE for Startups” programı kapsamında indirimlerle CATIA ve ilgili PLM uygulamalarına erişim olanağı sağlanırken, bireysel öğrenciler için sunulan CATIA Student Edition yıllık düşük bir ücret karşılığında temin edilebilmektedir. Ayrıca üniversiteler ve eğitim kurumları, akademik lisanslar yoluyla yazılımı müfredatlarına düşük maliyetle entegre edebilmektedir.

Dağıtım Modelleri: CATIA’nın global pazara sunulmasında IBM ile yapılan stratejik ortaklık tarihi bir rol oynamıştır. 1980’lerin başından itibaren IBM, CATIA’yı kendi CAD yazılımı CADAM ile birlikte müşterilerine sunmuş ve dünya genelinde satış/destek ağını sağlamıştır. Bu işbirliği sayesinde CATIA, pek çok ülkeye IBM’in kurulu müşteri ilişkileri kanalıyla girmiştir. 2010 yılında Dassault Systèmes, IBM’in PLM çözümleriyle ilgili satış ve destek birimini devralarak dağıtım ve müşteri destek operasyonunu kendi bünyesine katmıştır. Bu devralım, Dassault Systèmes için V6 PLM altyapısının yaygınlaşması adına önemli bir dönüm noktası olmuş ve şirketin müşterilere doğrudan ulaşımını güçlendirmiştir. Günümüzde CATIA, Dassault Systèmes ve onun yetkili iş ortakları tarafından sunulmaktadır. Yazılımın kurulum gerektiren geleneksel versiyonlarının yanı sıra, bulut tabanlı 3DEXPERIENCE platformu üzerinden internet bağlantısı ile hizmet veren sürümleri de bulunmaktadır. Bu sayede kullanıcılar herhangi bir güçlü iş istasyonuna ihtiyaç duymadan bulut üzerinde CATIA uygulamalarını çalıştırabilir, verilerini çevrimiçi ortamlarda güvenli biçimde depolayabilirler. Dağıtım modelindeki bu esneklik, büyük işletmelerin yanı sıra KOBİ’lerin ve coğrafi olarak dağınık ekiplerin de CATIA ekosistemine katılımını kolaylaştırmaktadır.

Sürüm Bilgileri: CATIA, bugüne kadar mimari olarak altı ana versiyon halinde geliştirilmiştir. CATIA V1 ilk kez 1982’de, V2 1984’te, V3 1988’de ve V4 1993’te piyasaya sürülmüştür. 1998’de yayınlanan CATIA V5, önceki sürümlere göre tamamen yenilenmiş bir çekirdek mimari ve modern arayüz sunmuş; Windows işletim sistemi desteği ile masaüstü mühendislik istasyonlarında yaygınlaşmasını sağlamıştır. 2008 yılında tanıtılan CATIA V6 ise Dassault Systèmes’in PLM çözümü ENOVIA ile daha sıkı bütünleşik çalışan, veri yönetimini merkezine alan ve kurumsal işbirliğini ön planda tutan bir mimari değişimi beraberinde getirmiştir. CATIA V6 ile birlikte pek çok işlem artık çevrimiçi veri tabanları üzerinden gerçekleştirilirken, kullanıcı arayüzünde de değişiklikler yapılmıştır. 2010’lu yıllarda Dassault Systèmes, tüm yazılım portföyünü bir araya getiren 3DEXPERIENCE adlı platformu devreye almış ve CATIA’nın yeni sürümlerini bu çatı altında konumlandırmıştır. Bu nedenle V6 sonrası gelen sürümler genellikle CATIA 3DEXPERIENCE R olarak anılmakta, yıl ve servis paketi ibareleriyle tanımlanmaktadır (örneğin CATIA 3DEXPERIENCE R2019x gibi). Öte yandan endüstride CATIA V5’in geniş kullanıcı tabanına sahip olması nedeniyle Dassault Systèmes, V5 serisini de “V5-6R20xx” biçiminde güncellemeye devam etmektedir. Böylece geriye dönük uyumluluk ve kullanıcı geçişi konusunda kademeli bir yol izlenmektedir. Son yayınlanan sürümler itibarıyla CATIA, biri geleneksel V5 tabanlı, diğeri 3DEXPERIENCE tabanlı paralel ürün serileri halinde geliştirilmekte ve desteklenmektedir. Bu sürümlerin her ikisi de lisanslı kullanıcılar için aktif olarak sunulmakta; Dassault Systèmes, yeni özellikleri büyük ölçüde 3DEXPERIENCE platformuna odaklansa da, V5 müşterilerinin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak bakım ve uyumluluk güncellemeleri sağlamaktadır.

CAD/CAM Yazılımlarıyla Karşılaştırmalar

CATIA, kapsamı ve hedeflediği kullanıcı profili açısından yüksek seviye (high-end) CAD/CAM yazılımları kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu segmentte başlıca rakipleri, Alman Siemens firmasının NX (eski adıyla Unigraphics), Amerikalı PTC firmasının Creo (eski adı Pro/ENGINEER) ve kısmen yine Amerikalı Autodesk firmasının ürünleri (örneğin Autodesk Inventor) olarak öne çıkar. Söz konusu dört büyük tedarikçi (Dassault Systèmes, Siemens PLM, PTC ve Autodesk), dünya genelindeki 3B CAD piyasasının oligopolistik yapısını oluşturarak yüksek ve orta seviye CAD çözümlerini sağlamaktadır. CATIA ile Siemens NX genellikle uçak, otomobil gibi büyük ölçekli ve karmaşık ürün geliştirme projelerinde birbirine alternatif olarak kullanılan, benzer kapsamdaki yazılımlardır. Her ikisi de parametrik 3B modelleme, ileri yüzey tasarımı, entegre analiz ve imalat planlama modüllerine sahip olup, geniş kurumsal PLM platformlarına entegre çalışabilirler. PTC Creo ise tarihi Pro/ENGINEER mirasıyla güçlü parametrik modelleme çekirdeği ve mühendislik odaklı araçlarıyla bilinir; özellikle makine imalatı, savunma ve ağır sanayi sektörlerinde yaygın kullanımı vardır. Bu üç yüksek seviye yazılım, fonksiyonellik açısından benzer kapsam sunsa da, kullanıcı arayüzü felsefesi, veri yönetimi yaklaşımı ve özelleştirme kabiliyetleri bakımından farklılaşırlar. Örneğin kullanıcı deneyimi açısından NX’in arayüzü ile CATIA V5’in arayüzü oldukça farklıdır ve öğrenme eğrileri de ayrı değerlendirilmektedir. Genele bakıldığında, büyük ölçekli mühendislik organizasyonları, karmaşık ürün yapıları ve kapsamlı proje ekipleri söz konusu olduğunda CATIA, NX veya Creo gibi çözümler tercih edilmektedir.

Orta seviye CAD yazılımlarıyla kıyaslandığında CATIA’nın ayrışan yönleri bulunmaktadır. SolidWorks ve Autodesk Inventor, sıklıkla orta ölçekli işletmeler veya eğitim amaçları için tercih edilen, kullanım kolaylığı ve uygun maliyeti ile bilinen CAD araçlarıdır. Nitekim SolidWorks, Dassault Systèmes tarafından daha geniş bir kullanıcı kitlesine yönelik olarak geliştirilmiş olup dost canlısı arayüzü ve hızlı öğrenilebilirliği sayesinde mühendislik okullarında da yaygın biçimde öğretilmektedir. SolidWorks ve benzeri mid-range yazılımlar, parça ve küçük/orta boyutlu montaj tasarımlarında verimli çalışırken, CATIA gibi yüksek seviye yazılımlar çok daha büyük ve kompleks montajları, örneğin bir uçak veya otomobilin tüm bileşenlerini ve üretim hatlarını, yönetebilecek kapasiteye sahiptir. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, “SolidWorks ile bir otomobilin parçalarını tasarlayabilirsiniz; CATIA ile ise otomobilin kendisini ve onu üretecek fabrikayı tasarlayabilirsiniz” şeklindeki ifade bu farkı özetlemektedir. Bu benzetme, CATIA’nın büyük sistemlerin entegrasyonunda ve kapsamlı ürün geliştirme süreçlerinde üstün olduğunu, SolidWorks’ün ise daha dar kapsamlı tasarım problemlerinde pratik ve yeterli bir çözüm sunduğunu anlatmaktadır. Kullanıcı toplulukları ve eklenti ekosistemleri açısından da farklılıklar mevcuttur. CATIA ve benzeri yüksek seviye sistemler, daha özel amaçlı ve kurumsal destekli bir kullanıcı kitlesine sahipken, SolidWorks/Inventor gibi araçlar geniş bir topluluk ve üçüncü parti eklenti/dökümantasyon desteği ile gelir.