Brakana tatlısı, Kırklareli ilinin Babaeski ilçesine bağlı Büyükmandıra beldesine özgü, şerbetli ve geleneksel bir Pomak tatlısı olup, bölgenin gastronomik mirasının önemli bir unsurudur. 13 Kasım 2023 tarihinde Mahreç İşareti statüsü kazanarak tescillenmiş (Tescil No: 1494) ve böylece hem yerel üretim modeli hem de kültürel kimliği resmî koruma altına alınmıştır.
Coğrafi İşaret Süreci
Başvuru ve Tescil
Brakana tatlısının coğrafi işaret başvurusu 5 Ekim 2022 tarihinde yapılmış, 13 Kasım 2023 tarihinde 1494 numaralı Mahreç İşareti olarak Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescil edilmiştir. Bu süreç, yerel mirasın korunması ve bölgesel ekonominin sürdürülebilir şekilde desteklenmesi açısından önemli bir aşamadır.
Tescil Otoritesi ve Sınırlar
Tescil başvurusu, yerel bir sivil toplum kuruluşu olan Büyükmandıra El Sanatları ve Doğal Yaşam Derneği tarafından gerçekleştirilmiş olup, üretimin yalnızca Büyükmandıra beldesi coğrafi sınırları içerisinde yapılması zorunludur. Bu durum, ürünün mekâna özgü niteliğini vurgulayan “mahreç işareti” kavramıyla birebir örtüşmektedir.
Denetim Mekanizması
Üretim süreci, ilgili dernek, yerel belediye, ticaret odası ve esnaf odalarının temsilcilerinden oluşan kurullar tarafından yılda en az bir kez yerinde denetlenmektedir. Bu denetim mekanizması, hem ürün kalitesinin korunmasını hem de coğrafi sınırların ihlal edilmemesini garanti altına almayı amaçlamaktadır.
Teknik Tanım ve Üretim Prosedürü
Brakana tatlısının üretimi, belirli malzeme oranları ve pişirme teknikleriyle standardize edilmiştir.
Bileşenler
- 400 g buğday unu
- 400 ml süt
- 250 g katı yağ
- 400 ml sıvı yağ
- 4 yumurta (2 tam + 2 sarısı)
- 2 g karbonat
- 10 g kabartma tozu
Üretim Aşamaları
- Katı ve sıvı yağlar ile süt birlikte kaynatılır; bu karışıma un eklenerek ocakta kavrularak hamur haline getirilir.
- Soğuyan hamura yumurta, karbonat ve kabartma tozu eklenir ve hamur yoğrulur.
- Hamurdan bezeler hazırlanır; ortaları parmakla çukurlaştırılır.
- Önceden 180 °C’ye ısıtılmış fırında pembeleşene dek pişirilir.
- Tatlı fırından çıktıktan sonra iki aşamalı olarak sıcak şerbet uygulanır: ilki fırın sonrası, ikincisi ise servis öncesi.
Şerbet Hazırlığı
- 1 kg toz şeker
- 1 L su
Karışım kaynatılarak geleneksel yöntemle hazırlanır ve belirli sıcaklıkta tatlıya uygulanır.
Kültürel ve Tarihsel Bağlam
Tarihsel Kökenler
Brakana tatlısının kökeni, 1877-1878 yılında Büyükmandıra Beldesine yerleşerek üretime başlayan Pomaklar’a dayanır. Bu tatlı, Büyükmandıra’da en az 140 yılı aşkın süredir yapılmakta olup, yerel halkın kolektif hafızasında hem günlük yaşam hem de ritüelistik bağlamda önemli bir yer edinmiştir.
Sosyo-Kültürel Rol
Tatlının hazırlanışı; düğünler, bayramlar ve cenaze törenleri gibi özel günlerle sınırlı bir ritüel olarak yaşatılmaktadır. Bu bağlamda brakana, yalnızca bir gıda ürünü değil; aynı zamanda toplumsal hafızada Pomak kimliğinin bir temsili ve sosyal dayanışmanın somut bir sembolü olarak işlev görmektedir.
Bölgesel Kalkınma ve Ekonomik Etki
Coğrafi işaret tescili sonrası brakana tatlısı, Trakya Kalkınma Ajansı, Kırklareli Ticaret Borsası ve yerel medya aracılığıyla geniş kitlelere tanıtılmıştır. Bu süreçte hem iç turizme hem de gastronomi turizmine entegre edilebilir bir ürün kimliği kazandırılması hedeflenmiştir.
Geleneksel üreticiler genellikle aile işletmeleri olup, yüksek hacimli üretim yerine el emeğiyle sınırlı sayıda üretim yapılmaktadır. Ancak tatlı, özellikle bölgesel festivaller ve kültürel turlar kapsamında ziyaretçilere sunularak, hem ekonomik girdi yaratmakta hem de bölgesel kimliğin yeniden üretimini sağlamaktadır.
