Çarıklı Kilise, Türkiye'nin Nevşehir il merkezine yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta, Ürgüp ilçesi yakınlarındaki Göreme Vadisi’nde yer alan Göreme Açık Hava Müzesi sınırları içerisindeki manastır topluluğunun bir parçasıdır. Kilise, müze alanının güney yamacında, doğal kayaya oyulmuş şekilde konumlanmış olup manastır avlusundan yaklaşık beş metre yükseklikteki girişe, sonradan eklenmiş demir bir merdivenle ulaşılmaktadır. Kilisenin Melissenos Ailesi'nin baniliğinde inşa edildiği düşünülmektedir.
Çarıklı Kilise (Türkiye Kültür Portalı)
Mimari Özellikler
Çarıklı Kilise, iki serbest sütunlu, dört kubbeli, üç apsisli ve çapraz tonozlu bir yapıya sahiptir. Diğer destek elemanları duvar köşelerinde paye şeklindedir. Plan tipi bakımından, kapalı Yunan haçı planına sahiptir. Kilisenin naosu, batı haç kolu ve apsisler hariç tutulduğunda yamuk biçimlidir. Merkezde iki sütunun taşıdığı düzgün olmayan kare biçimli mekân ile doğu haç kolu hafif elips biçiminde birer kubbe ile örtülmüştür. Diğer haç kollarında beşik tonoz kullanılmış, kuzeydoğu ve güneydoğu köşe mekânları ise kubbeyle kapatılmıştır. Naos, doğuda içten yuvarlak planlı üç apsisle son bulmakta olup ana apsis, yan apsislere kıyasla daha geniş ve yüksektir. Giriş, naosun kuzey duvarında bulunmakta ve kuzey haç koluna açılmaktadır.
Fresk Programı ve İkonografi
Kilise, figürlü duvar resimleriyle dikkati çeker. Resim programında İsa’nın yaşamı ve mucizeleriyle ilgili sahneler, Kilise Babaları, azizler, kadın azizeler, baş melekler, imparator Konstantinos ve annesi Helena ile bağışçı tasvirleri yer almaktadır. İsa’ya ait sahneler arasında Deesis, Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Vaftiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım (Metamorphosis), Kudüs’e Giriş, İhanet, Golgotha Yolunda İsa, Çarmıha Geriliş, Kadınlar Boş Mezar Başında, Göğe Yükseliş ve Anastasis sahneleri bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, Tevrat kökenli İbrahim’in Misafirperverliği (Mamre’de üç meleği ağırlaması) konusu da işlenmiştir.
Fresk Yerleşimi
Ana kubbenin ortasında madalyon içinde Pantokrator İsa betimi yer almakta, madalyonun çevresinde melek büstleri –Mikhail, Uriel, Misrael, Rafael ve Gabriel– bulunmaktadır. Pandantiflerde dört İncil yazarı tasvir edilmiştir. Ana apsiste Deesis sahnesi, kuzey apsiste Eleousa tipi Meryem ve Çocuk İsa, güney apsiste baş melek Mikhail yer almaktadır. İsa’nın Doğumu batı haç kolunda; devamında Üç Müneccimin Tapınması sahnesi batı tonozun kuzey yarısında; Vaftiz kuzeydoğu köşe mekânının alınlığında; Başkalaşım batı haç kolu tonozunda; Kudüs’e Giriş ve İhanet kuzey haç kolu tonozunda; Çarmıha Geriliş kuzey haç kolunun kuzey duvar alınlığında; Anastasis güneydoğu köşe mekânının güney duvarında; Kadınlar Boş Mezar Başında sahnesi ise aynı mekânın doğu alınlığında yer almaktadır. Göğe yükseliş sahnesi güney haç kolu tonozunda betimlenmiştir.
Aziz ve Bağışçı Tasvirleri
Deesis sahnesinin altında, ana apsisin duvarında sıralı şekilde Aziz Hypatios, Aziz Nikolaos, Ioannes Khrysostomos, Nazianzoslu Gregorios, Aziz Blasios ve Aziz Basileios yer almaktadır. Batı haç kolunun güney duvarında Aziz Georgios ve Aziz Theodoros, kuzey duvarda Skythopolisli Aziz Prokopios; kuzeydoğu köşe mekânının kuzey duvarının alt kısmında ise Hristiyan hekim azizler Kosmas ve Damianos resmedilmiştir. Aynı mekânın kemer yüzeylerinde Aziz Provos, Aziz Tarakhos ve Aziz Andronikos bulunmaktadır. Kadın azizlerden Azize Barbara ve Azize Evdokia kuzey haç kolunun batı duvarında; anonim bir kadın azize ve Azize Paraskeve kuzey haç kolunun kuzey duvarında yer almaktadır. Güney haç kolunun batı duvarında ise Büyük Konstantinos ve annesi Helena tasvir edilmiştir.
Bağışçılar Theognostos, Leontos ve Mikhail, batı haç kolunun batı duvarında, doğum sahnesinin altında betimlenmiş olup isimleri eşlik eden yazıtlar aracılığıyla tespit edilmiştir. Bu şahısların Melissenos Ailesi’ne mensup oldukları ve Fokas İmparatorluk ailesini destekledikleri bilinmektedir.
