Cava gergedanı (Rhinoceros sondaicus), Endonezya'nın Java adasında bulunan Ujung Kulon Ulusal Parkı'nda varlığını sürdüren, gergedan türleri arasında nadir ve kritik tehlike altındaki türlerden biridir. Bir zamanlar Güneydoğu Asya'nın geniş bir coğrafyasına yayılmış olmasına rağmen, günümüzde yalnızca izole ve küçük alanda yaşamaktadır.

Taksonomi ve Alt Türler

Cava gergedanı, hayvanlar âlemi, kordalılar şubesi, memeliler sınıfı, tektoynaklılar takımı ve Gergedangiller (Rhinocerotidae) familyasına aittir. Bilimsel adı Rhinoceros sondaicus olarak Desmarest tarafından 1822'de tanımlanmıştır.

Tarihsel olarak üç alt türü tanınmaktadır: günümüzde Java'da hayatta kalan Rhinoceros sondaicus sondaicus, Hindistan, Bangladeş ve Myanmar'da yaşamış olan ve soyu tükenmiş Rhinoceros sondaicus inermis, ve son bireyi 2010 yılında kaçak avlanan Rhinoceros sondaicus annamiticus alt türleridir.

Morfolojik Özellikler

Cava gergedanı (Rhinoceros sondaicus), genel görünüm itibarıyla Hint gergedanına benzerlik göstermekle birlikte ondan küçüktür ve yaşayan gergedan türlerinin en az görünür olanıdır. Yetişkin bir birey, 2 ila 4 metre uzunluğa ve 1.4 ila 1.7 metre omuz yüksekliğine ulaşabilir. Ağırlıkları 900 ila 2300 kilogram arasında değişebilir. Türün ayırt edici özelliklerinden biri, vücudunu kaplayan, deri kıvrımlarıdır; derisi koyu gri veya kahverengimsi gri bir renge sahiptir.

Cava gergedanı, tek boynuzlu bir türdür ve bu boynuz, gergedan familyasındaki en küçük boynuz olma özelliğini taşır; genellikle 20 santimetreden kısadır. Morfolojik olarak bir cinsiyet farkı, belirgin boynuzun sadece erkeklerde bulunmasıdır; dişiler yetişkinlikte dahi boynuzsuzdur veya burunlarının üzerinde yalnızca küçük bir çıkıntıya sahiptir.

Otçul bir tür olarak, beslenmeye uyarlanmış uzun ve sivri bir üst dudağa sahiptir. Ayrıca, diğer gergedanlarda olduğu gibi, iyi gelişmiş koku ve işitme duyularına sahipken, görme yetenekleri zayıftır. Kavgalarda, boynuz yerine keskin alt kesici dişlerini kullandıkları bilinmektedir.

^{Cava Gergedanı Hakkında (Earth Touch)}

Coğrafi Yayılım ve Yaşam Alanı

Tarihsel olarak cava gergedanının yayılımı Bangladeş'ten Myanmar, Tayland, Kamboçya, Vietnam ve muhtemelen Güney Çin'den Malezya Yarımadası'na, Sumatra ve Java adalarına kadar uzanıyordu. Ancak 19. yüzyılın ortalarından itibaren yayılım alanının büyük bir kısmından yok edilmiş ve günümüzde yalnızca Endonezya'nın Java adasının batı ucunda, Ujung Kulon Yarımadası'nda izole bir popülasyon olarak kalmıştır. Bu popülasyon yaklaşık 1930'lardan beri bu bölgeyle sınırlıdır.

Tür, tipik olarak alçak tropikal yağmur ormanları bölgelerinde, özellikle de su kenarlarında bulunur. Nadirliği nedeniyle yaşam alanı tercihleri tam olarak bilinememekle birlikte, mevcut yaşam alanının tür için en uygun ortam olmayabileceği düşünülmektedir.

Beslenme

Cava gergedanı (Rhinoceros sondaicus) bir otobur (herbivor) ve tarayıcı türdür. Beslenme alışkanlıkları çeşitlidir ve bu özelliği onu diğer gergedan türleri arasında adaptif beslenenlerden biri yapar. Diyetleri esas olarak yapraklar, sürgünler, ince dallar, genç filizler, çalılar ve düşmüş meyvelerden oluşur.

Hayvanlar, yüksek yerlerdeki bitki örtüsünü ve dalları yakalamak için uzun ve kavrayıcı üst dudaklarını kullanır, hatta bazen yemek için küçük fidanları veya genç ağaçları bile boynuzlarıyla veya vücut ağırlıklarıyla devirebilirler. 

Üreme

Cava gergedanının üreme döngüsü, türün nadir olması ve vahşi doğada izlenmesinin güçlüğü nedeniyle sınırlı bilgiye dayanmaktadır; ancak türün düşük bir üreme hızına sahip olduğu bilinmektedir. Dişilerin, diğer gergedanlarda olduğu gibi, tahmini 15 ila 16 ay süren uzun bir gebelik döneminden sonra genellikle tek bir yavru doğurduğu varsayılır. Yeni bir yavru dünyaya getirmeden önce, annelerin dört ila beş yıla varan uzun bir aralık bıraktığı düşünülmektedir. Doğaları gereği yalnız hayvanlar olan cava gergedanları, sadece çiftleşme dönemlerinde bir araya gelirler ve yetişkin erkekler, bölgelerini dışkı ve idrarla işaretleyerek varlıklarını belli ederler. 

Nüfus Durumu

Cava gergedanı popülasyonu, 2020 yılındaki değerlendirmeye göre, yalnızca Ujung Kulon Ulusal Parkı'nda küçük ve izole bir grup olarak yaşamaktadır. Popülasyon eğilimi stabil olarak kabul edilse de, son yirmi yılda bir büyüme göstermemiştir. Bu durumun ana nedenleri, ulusal parkın habitatındaki değişimler, Arenga palmiyesinin yayılması ve cava bantengi (Bos javanicus) ile olası besin rekabetidir. Türün esaret altında bir bireyi bulunmamaktadır ve tüm bilinen popülasyonun tek bir yerde toplanması, doğal felaketler karşısında türün hayatta kalma şansını tehdit etmektedir.

Tehditler

Cava gergedanının uzun vadeli nüfus düşüşünün temel nedeni, boynuzuna ve diğer ürünlerine geleneksel Asya tıbbı sistemlerindeki aşırı taleptir. Kaçak avlanma, Vietnam'daki son cava gergedanının 2010 yılında öldürülmesiyle sonuçlanmıştır. Ujung Kulon'da son yıllarda kaçak avlanma olayı kaydedilmemiş olsa da bu tehdit sürekli ve artırılmış koruma gerektiren bir tehlikedir.

Günümüzde bir tehdit, ulusal parkın habitatının büyük bir bölümünü kaplayan ve yerel olarak langkap olarak bilinen Arenga obtusifolia palmiye türüdür. Arenga, orman kanopisine hakim olarak gergedanların besin bitkilerinin büyümesini engellemekte ve uygun yaşam alanını sınırlandırmaktadır. Ayrıca, endemik cava bantengi ile yiyecek rekabeti ve yerel evcil sığırların taşıyabileceği hastalıklar da potansiyel tehditler arasındadır. Bölgenin, 1883'teki Krakatau volkanı patlaması gibi bir volkanik olayın etkilerine karşı savunmasız olması da bir risk faktörüdür.

Koruma Durumu ve Koruma Eylemleri

Cava gergedanı, sınırlı popülasyon büyüklüğü, tek bir alana sıkışmış yaşam alanı, potansiyel kaçak avcılık ve habitat baskıları nedeniyle aşırı derecede tehlike altındadır (Critically Endangered). Türün hayatta kalabilmesi, mevcut popülasyonun kesintisiz korunmasına ve ikinci bir popülasyon kurulmasına bağlıdır.

Cava gergedanı, Endonezya'da yasal koruma altındadır ve 1975'ten beri CITES Ek I'de listelenmektedir. Ujung Kulon Ulusal Parkı yetkilileri ve Yayasan Badak Indonesia (Endonezya Gergedan Vakfı - YABI) gibi kuruluşlar, on yıllardır süren yoğun koruma ve izleme çalışmaları yürütmektedir. Park korucularına ek olarak, Beş Gergedan Koruma Birimi (RPU) türü aktif olarak korumaktadır. Bu koruma çalışmaları sayesinde, Ujung Kulon Ulusal Parkı'nda uzun bir süredir kaçak avlanma olayı kaydedilmemiştir.

Koruma çabaları ayrıca habitat yönetimini de içermektedir. Langkap palmiyesinin (Arenga) gergedanların yaşam alanını daraltması nedeniyle, 2010 yılında Gunung Honje bölümünde Arenga temizleme ve yönetim çalışmaları başlatılmıştır.