Çiçek hastalığı (variola), insanlık tarihindeki en ölümcül salgınlardan biri olarak kabul edilir. Tarihi MÖ 3. binyıla kadar uzanan bu hastalık, tüm yaş gruplarını etkilemiş, özellikle çocuklarda yüksek ölüm oranlarına neden olmuş, hayatta kalanlarda ise körlük ve kalıcı yara izleri bırakmıştır.

Tarihsel Tedavi ve Aşılama Yöntemleri

Tarihte çiçek hastalığına karşı ilk önlemler, modern tıbbın ortaya çıkmasından önce halk hekimliği ve geleneksel uygulamalara dayanıyordu. Bu yöntemlerin başında “çiçekleme” (variolasyon) adı verilen, hasta kişiden alınan irinle sağlıklı kişilere bağışıklık kazandırma usulü gelmektedir. Bu yöntem, Kafkasya ve Anadolu’da yaygın olarak uygulanmış ve zamanla Osmanlı topraklarına yayılmıştır.

18. yüzyılda İngiltere elçisinin eşi Lady Mary Wortley Montagu, İstanbul’da gözlemlediği bu uygulamayı ülkesine tanıtarak Avrupa'daki aşılama faaliyetlerinin temelini atmıştır. Modern çiçek aşısı ise 1796 yılında Edward Jenner tarafından geliştirilmiş ve 19. yüzyıl boyunca etkisi artarak küresel aşılama kampanyalarına zemin hazırlamıştır.

Osmanlı Devleti’nde Çiçek Hastalığıyla Mücadele

Osmanlı Devleti, 19. yüzyıldan itibaren çiçek hastalığına karşı daha sistemli önlemler almıştır. Özellikle Tanzimat Dönemi ile birlikte aşılama kampanyaları devlet politikası haline gelmiş, “Çiçek Aşısı Nizamnamesi” gibi düzenlemelerle uygulamalar hukuki çerçeveye oturtulmuştur. Halkın bilinçlendirilmesine yönelik yayınlar yapılmış, Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin Çiçek Risalesi gibi eserleriyle bilgi aktarımı sağlanmıştır.

Osmanlı'da aşı uygulamaları yalnızca başkent İstanbul’da değil, taşra vilayetlerinde de yürütülmüştür. Kastamonu, Trabzon, İzmir, Manisa gibi birçok şehirde yoğun aşılama faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

^{Çiçek Hastalığı (Yapay Zeka ile çizilmiştir)}

Hastalığın Ortadan Kaldırılması ve Günümüzdeki Risk

20. yüzyıl ortalarında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), “Küresel Çiçek Hastalığı Eradikasyon Programı”nı başlatmış ve 1979 yılında hastalığın dünya üzerinden silindiğini ilan etmiştir. Ancak hastalığın etkeni olan variola virüsü hâlâ bazı laboratuvarlarda saklanmaktadır. Bu durum, biyoterörizm veya laboratuvar sızıntısı gibi senaryolarda hastalığın yeniden yayılma riskini gündeme getirmektedir.

Genetik analizler, geçmişte tespit edilen bazı variola virüsü türlerinin modern suşlardan genetik olarak farklı olduğunu göstermiştir. Bu farklılık, günümüzde yeniden ortaya çıkabilecek varyantların bağışıklık sistemimizi yanıltabileceği ihtimalini ortaya koymaktadır.

Çiçek hastalığı, tarih boyunca hem biyolojik hem sosyokültürel etkiler yaratmış, Osmanlı Devleti gibi büyük imparatorlukların sağlık politikalarını şekillendirmiştir. Osmanlı’nın aşılama faaliyetlerine kurumsal düzeyde yaklaşması, yalnızca kendi tebaası için değil, Avrupa’da modern tıbbın gelişimi açısından da belirleyici olmuştur. Her ne kadar hastalık günümüzde eradike edilmiş olsa da, saklanan viral örnekler nedeniyle çiçek hastalığı insanlık için potansiyel bir tehdit olmaya devam etmektedir.