Çıkrıkçılık (ağaç tornacılığı / haratlık) tarihsel kökenleri çok eski dönemlere dayanan, temelinde ahşap işçiliği bulunan geleneksel bir zanaattır. Özellikle dokumacılıkla bağlantılı olarak gelişmiş bu meslek, zamanla ahşap torna sanatına evrilmiş ve ev eşyalarından oyuncaklara kadar çok çeşitli ürünlerin üretiminde kullanılmıştır.

“Çıkrık”, iplik eğirme amacıyla kullanılan, elle çevrilen bir çarkı ifade ederken; çıkrıkçılık ise bu ve benzeri ahşap araçların üretimiyle meşgul olan ustalığı tanımlar.

^{Çıkrıkçılık (Go Konya)}

Teknik Gelişim

Başlangıçta dokumacılığa hizmet eden bu araç, zamanla geliştirilen sistemlerle daha işlevsel hâle gelmiştir. Teknik iyileştirmelerle çeşitlenen çıkrıklar, mekanik donanımlarla desteklenmiş ve modern üretim yöntemlerinin öncüsü olmuştur. Çıkrıklar türlerine göre büyük çıkrık, çift çarklı çıkrık ve pedallı çıkrık olmak üzere sınıflandırılmıştır.

Konya’da Çıkrıkçılık Geleneği

Konya, çıkrıkçılık mesleğinin Türkiye’de geleneksel olarak sürdürüldüğü önemli merkezlerden biridir. Osmanlı döneminden bu yana kentin ticaret hayatının kalbi olan Bedesten ve çevresinde çıkrıkçılık, beş nesildir sürdürülen bir zanaat olarak varlığını devam ettirmiştir. Özellikle Merkez Postane'nin güneydoğusunda yer alan Çıkrıkçılar Caddesi, bu mesleğin kent belleğindeki yerini ve geçmişteki önemini göstermektedir. Geleneksel yöntemlerle çalışan ustalar zamanla elektrikli ağaç torna makinelerine yönelmiş; bu dönüşüm üretim sürecini hızlandırsa da mesleğin özgünlüğünde azalma meydana gelmiştir.

El Sanatı Olarak Çıkrıkçılık

Çıkrıkçılık, yalnızca dokuma araçlarının değil; sofra, oklava, tırmık, yaba, çocuk oyuncakları, merdane, vazo, çiçeklik gibi birçok günlük eşyanın da üretiminde kullanılmıştır. Ürünler üzerine torna makineleriyle yapılan ince süslemelerin yanı sıra, özellikle çocuk oyuncakları boyanarak estetik değer kazanmıştır.

Ahşabın işlenme süreci; ağacın yüzeyindeki çapakların “gürez” adlı bıçakla temizlenmesiyle başlar, ardından farklı bıçaklarla şekil verilerek ürün zımparalanır ve son hâline getirilir. Bu süreçte ustanın elleri ve ayaklarıyla koordine biçimde çalışması, çıkrıkçılığı zahmetli ancak özgün bir zanaat hâline getirir.

^{Çıkrıkçılık (AA)}

Günümüzdeki Durumu ve Gelecek Perspektifi

Çıkrıkçılık, el emeğine dayalı birçok geleneksel meslek gibi teknolojiye yenik düşmüş; modern üretim teknikleri karşısında işlevselliği ve ekonomik getirisi azalmıştır. Kereste teminindeki zorluklar, çırak yetişmemesi ve toplumsal talebin düşmesi mesleği tehdit altına sokmuştur.

El emeğiyle yapılan ürünlerin değeri, özellikle seri üretim karşısında göz ardı edilmekte; bu durum da ustaların mesleğe olan bağlılıklarını sürdürmelerini zorlaştırmaktadır. Yeni neslin bu tür mesleklere ilgi göstermemesi, bu kadim zanaatın geleceğini belirsiz hâle getirmektedir.