Cizre bırınczer, Şırnak ili Cizre ilçesine özgü, pirinç, su, toz beyaz şeker, tarçın ve safran veya zerdeçal ile hazırlanan, soğuk servis edilen geleneksel bir tatlıdır. İsteğe bağlı olarak ayçiçek yağı da eklenebilen bu tatlı, koyu kıvamı ve karakteristik sarı-turuncu rengiyle ayırt edilir. Safran kullanıldığında sarı, zerdeçal kullanıldığında ise turuncu renge sahip olur. Üzerine çoğunlukla tarçın serpilerek sunulur.

Cizre yöresinde pirince “bırınc”, sarı renge ise “zer” denilmektedir. Bu nedenle “Bırınczer” kelimesi bir bütün olarak “sarı pilav” anlamına gelir.^【1】  Her ne kadar “pilav” kelimesi adında geçse de, Cizre bırınczer tatlı bir lezzet profiline sahiptir. Bölgenin mutfak kültüründe önemli bir yere sahip olan bu tatlı, özellikle özel günlerde ve davetlerde soğuk olarak ikram edilir.

Tarihçe ve Kültürel Bağlam

Cizre bırınczer, Cizre’nin mutfak kültüründe yüzyıllardır varlığını sürdüren bir tatlıdır. Yöre halkı arasında özellikle yaz aylarında ve bayram gibi toplu kutlamalarda tercih edilen bu lezzet, Cizre’nin gastronomik kimliğinin bir parçasıdır. Coğrafi sınır ile olan ün bağı, hem malzemelerin seçiminde hem de hazırlanma şeklinde kendini gösterir. Kullanılan pirinç, tatlının ismine de yansıdığı gibi yöredeki tarımsal geleneklerle bağlantılıdır.

Üretim Metodu

Geleneksel tarif, yaklaşık 15–16 porsiyon için hazırlanır. Kullanılan malzemeler ve üretim aşamaları aşağıdaki gibidir:

Malzemeler

• 180–200 g pirinç
• 1800–2000 ml su
• 1000–1200 g toz beyaz şeker
• 8–10 g toz tarçın
• 1–2 g zerdeçal veya 0,25 g safran
• Tercihe bağlı olarak 14–15 g ayçiçek yağı

Hazırlanışı

• Pirinç iyice yıkanır ve tencereye alınır.
• Üzerine belirtilen miktarda su eklenerek orta ateşte 15–20 dakika pişirilir.
• Tercihe bağlı olarak ayçiçek yağı eklenip karıştırılır.
• Şeker ilave edilerek 1–2 dakika daha pişirilir.
• Ardından safran veya zerdeçal eklenir, son olarak tarçın konulur ve kısa süre karıştırılarak ocaktan alınır.
• Karışım kâselere paylaştırılır, üzerine tarçın serpilir.
• Oda sıcaklığında veya buzdolabında 5–6 saat bekletildikten sonra soğuk olarak servis edilir.

Coğrafi İşaret Tescili

“Cizre Bırınczer” adı, 22 Aralık 2023 tarihinde, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Tescil ettiren kurum Cizre Kaymakamlığı olup, coğrafi sınır Şırnak ili Cizre ilçesidir. Tescil, ürünün üretim metodunun ve bileşen seçiminin coğrafi sınırla olan bağını koruma altına almayı amaçlamaktadır.

Üretim Yeri ve Koşulları

Tescile göre Cizre bırınczerin tüm üretim aşamaları, Şırnak ili Cizre ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Malzeme seçimi, kullanılan baharat oranları ve üretim yöntemi yöresel geleneklere dayalıdır.

Denetim

Üretim süreci ve tescil şartlarına uygunluk, Cizre Kaymakamlığı koordinasyonunda; Cizre İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Cizre Belediyesi ve ürün konusunda uzman kişilerden oluşan üç kişilik bir denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler yılda en az bir kez yapılmakta, gerekli görüldüğünde veya şikâyet halinde ek denetimler uygulanmaktadır. Denetimlerde malzeme miktarlarının, üretim yönteminin ve ambalaj üzerindeki işaretlerin uygunluğu incelenir.