Derinkuyu Yeraltı Şehri, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Nevşehir iline bağlı Derinkuyu ilçesi sınırları içinde yer alan çok katmanlı bir yeraltı yerleşimidir. Bölge, Kapadokya'nın jeolojik yapısı nedeniyle kolay oyulabilen tüf kayaçlara sahiptir. Bu özelliği sayesinde, yeraltı şehirleri binlerce yıl boyunca savunma, yaşam ve üretim amaçlı kullanılmıştır.
Tarihî Kökeni ve Yapım Süreci
Derinkuyu Yeraltı Şehri’nin ilk yapılaşmasının MÖ 8. yüzyılda Frigler dönemine ait olduğu tahmin edilmektedir. Yapı, daha sonraki dönemlerde Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte Roma ve Bizans dönemlerinde genişletilmiş ve farklı amaçlarla yeniden düzenlenmiştir.
Şehirde yer alan bazı mekânlarda Hristiyanlık öncesi ve sonrası kullanım izlerinin yer aldığı, ibadet alanlarının erken Hristiyanlık dönemine işaret ettiği düşünülmektedir. Bu bağlamda, Derinkuyu’nun yapımında ilk inşa sürecinin Frigler, daha kapsamlı kullanım ve genişletme sürecinin ise Bizanslılar tarafından gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.
Yapısal Özellikleri
Yeraltı şehri, yüzeyden 60 -85 metre derinliğe kadar uzanmakta ve 7 ila 8 katmandan oluşmaktadır. Ancak bu katmanlar çağdaş mimarideki bina katları ile birebir örtüşmemektedir. Katlar arasında hem işlevsel hem de savunma amaçlı olarak planlanmış dar geçitler, tüneller ve kapı sistemleri bulunmaktadır.
Ana yapısal unsurlar şunlardır:
- Ahırlar: Giriş katlarında yer alır.
- Ambarlar ve Depolar: Gıda ve malzeme saklama amaçlı.
- İbadet Alanları: Erken Hristiyanlık dönemine ait kiliseler mevcuttur.
- Yaşam Alanları: Aile ve topluluk birimlerine göre bölünmüş küçük odalar.
- Eğitim Alanları: Gönderdiğiniz belgelerde yer alan bazı büyük mekânların, eğitim ve dini öğretim faaliyetlerine ev sahipliği yaptığı ifade edilmektedir.
- Tüneller ve Geçitler: Dar, alçak tavanlı ve savunma amacıyla tasarlanmıştır.
- Taş Sürgü Kapılar: Katlar arası geçişi kontrol etmek için büyük taş diskler.
Havalandırma ve Su Sistemleri
Şehir, 4 ana havalandırma şaftı ve yaklaşık 15.000 adet yardımcı hava kanalı ile doğal hava sirkülasyonu sağlamaktadır. Aynı zamanda bu sistemler, akustik yönlendirme ve dikey iletişim amaçlı da kullanılmıştır.
Derinkuyu Yeraltı Şehri’nin kendi içinden geçen bir yeraltı su kaynağı bulunduğu ve bu kaynağın savunma dönemlerinde dışarıyla bağlantısı olmayan su temini sağladığı belgelerinizde belirtilmiştir.
Akustik ve İşitsel Mimari
Derinkuyu’nun akustik özellikleri şehirde sesin yönlendirilmesi, yankılanması ve kontrolü açısından değerlendirilmektedir. Kapalı alanlarda işitme duyusu ön plana çıkmaktadır. Derinkuyu’da bireylerin, havalandırma bacaları ve bağlantı tünelleri aracılığıyla farklı yönlerden gelen sesleri ayırt edebildiği anlaşılmaktadır. Sesin kaynağının belirlenebilmesi, güvenlik ve iletişim açısından önemlidir. Sesin anlamına göre topluluk üyeleri arasında erken uyarı ve bilgi paylaşımı açısından kullanıldığı düşünülmektedir.
Sosyal ve Savunma Amaçlı Kullanım
Derinkuyu, yalnızca bir barınma alanı değil, aynı zamanda uzun süreli savunma ve toplu yaşamı mümkün kılan bir yapı olarak tasarlanmıştır. Şehirde yaklaşık 20.000 kişinin aynı anda barınabileceği tahmin edilmektedir.
Bu bağlamda şehirde:
- Gıda depolama alanları
- Eğitim ve ibadet mekânları
- Sosyal yaşam alanları
- Dışarıdan izole su kaynakları
- Giriş-çıkış kontrol sistemleri (taş kapılar ve tek yönlü tüneller) gibi unsurlar bir arada planlanmıştır. Şehrin tek ana girişten ulaşılabilir olması, savunma yönünden stratejik bir avantaj sunmuştur.
Derinkuyu Yeraltı Şehri (Youtube/TRT Belgesel)
