Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), Türkiye’nin Erzurum ilinde, Palandöken ilçesi Konaklı Mahallesi’nde, 3.170 metre (10.400 fit) yükseklikte yer alan uluslararası standartlarda bir astronomik araştırma tesisidir. 2012 yılında Atatürk Üniversitesi koordinasyonunda başlayan proje, Türkiye’nin en büyük ve ilk kızılötesi teleskobuna ev sahipliği yapması amacıyla kurulmuştur. Yüksek rakım ve iklim koşulları bakımından Doğu Anadolu bölgesi, Türkiye’de astronomi gözlemleri için en uygun lokasyon olarak seçilmiştir.

^{Doğu Anadolu Gözlemevi ( Anadolu Ajansı)}

Konum ve Altyapı

Doğu Anadolu Gözlemevi, 3.170 metre rakımlı Karakaya Tepeleri’nde konumlanmıştır. Yüksek rakım, atmosferik bozulmaları minimuma indirerek optik ve kızılötesi gözlemler için üstün koşullar sağlar. Gözlemevi altyapısı, sert iklim şartlarına dayanıklı olacak şekilde tasarlanmış olup kar yükü ve rüzgâr yüklerine karşı mühendislik hesapları titizlikle yapılmıştır. Gözlemevi binaları, teleskopun hassasiyetini ve operasyonel güvenliğini sağlamak üzere iklimlendirme, titreşim izolasyonu ve elektromanyetik parazit kontrolü gibi sistemlerle donatılmıştır.

Teleskop Özellikleri

DAG’nin ana teleskobu 4 metre çapında birincil aynaya sahiptir ve bu çap Türkiye’deki mevcut teleskoplar arasında en büyüğüdür. Teleskop, kızılötesi (infrared) gözlemler yapabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu amaçla teleskobun optik sistemi yüksek hassasiyetle kalibre edilmiş, birincil ayna alüminyum kaplama ve soğutma sistemleriyle donatılmıştır. Kızılötesi teleskoplarda aynanın soğutulması, gözlemlerdeki gürültüyü azaltmak için kritik öneme sahiptir.

Teleskobun optomekanik yapısı, özellikle atmosferik şartlardan kaynaklanabilecek deformasyonları minimize edecek şekilde tasarlanmıştır. Hassas motorlar ve servo sistemler teleskobun yönlendirilmesini yüksek doğrulukla sağlar. Ayrıca teleskopun hareket kabiliyeti, hedef gök cisimlerini hızlı ve hassas bir biçimde takip edebilecek donanımdadır.

^{DAG 4 metre (13 feet) Çapında Ayna (Anadolu Ajansı)}

Gözlem ve Algılama Sistemleri

DAG, kızılötesi teleskopu ile farklı dalga boylarında gözlemler yapabilecek şekilde çeşitli algılama cihazları ile donatılacaktır. Kızılötesi kameralar ve spektrograflar, yıldız oluşum bölgeleri, galaksiler ve kozmik toz bulutları gibi hedeflerin yüksek çözünürlüklü incelenmesine olanak tanır. Algılama sistemleri, teleskopla entegre olarak gerçek zamanlı veri toplamaya ve işleme kapasitesine sahiptir.

Gözlemevine ayrıca “uzay havası gözlem sistemi” kurulacaktır. Bu sistem, Dünya’nın atmosfer ve manyetosferik olaylarını takip ederek uzay havası koşullarını analiz eder. Özellikle güneş patlamaları, manyetik fırtınalar ve iyonosfer etkilerinin izlenmesi, hem astronomik gözlemlerde oluşabilecek girişimlerin önceden tespit edilmesini hem de iletişim ve uydu sistemlerinin korunmasını sağlar.

Testler, Montaj ve Performans

Teleskop ve donanımlarının testleri, üreticinin İtalya, Lecco’daki tesislerinde yapılmış ve 2019 itibarıyla tamamlanmıştır. Test aşamaları arasında optik performans ölçümleri, mekanik dayanıklılık testleri, titreşim ve termal davranış analizleri yer almaktadır. Testlerden sonra teleskopun ana bileşenleri Türkiye’ye sevk edilmiş ve Erzurum’daki tesislerde montajı hızla sürdürülmüştür.

Montaj süreci, hassas kalibrasyonlar, optik hizalama ve entegrasyon aşamalarını kapsamaktadır. 2023 itibarıyla teleskobun kurulumu %85 seviyesine ulaşmış, mekanik sistemlerin büyük bölümü tamamlanmıştır. Yazılım entegrasyonu ve sensör kalibrasyonları devam etmektedir.

İklim ve Çalışma Koşulları

DAG, yüksek rakımdaki sert iklim koşulları altında çalışacağı için teleskop ve tesislerin donmaya karşı korunması için özel izolasyon ve ısıtma sistemleri mevcuttur. Ayrıca teleskobun çalıştığı gece boyunca oluşabilecek ani sıcaklık değişimleri ve rüzgâr etkileri, gelişmiş sensörler ve kontrol mekanizmalarıyla sürekli izlenir ve düzeltilir.

Bilimsel Hedefler ve Kapasite

Teleskobun teknik özellikleri, özellikle kızılötesi dalga boylarında yüksek çözünürlüklü, derin uzay gözlemlerine olanak sağlar. Bu sayede yıldız oluşumu, galaksi evrimi, kozmik toz ve atmosferik yapıların incelenmesi mümkün olacaktır. Uzay havası gözlem sistemi ise bu gözlemlerin kalitesini artırmak ve uzay ortamının dinamiklerini takip etmek için kritik veriler sağlar.

DAG’nin yüksek teknolojili donanımları ve avantajlı konumu, Türkiye’nin ulusal astronomi altyapısını güçlendirmekte ve uluslararası projelerde rekabetçi olmasına olanak tanımaktadır.