Dünya İnsan Hakları Günü, her yıl 10 Aralık’ta uluslararası toplum tarafından gözlemlenen resmî bir farkındalık ve anma günüdür. Bu tarih, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi’ni (Universal Declaration of Human Rights – UDHR) kabul ettiği 10 Aralık 1948 gününün yıldönümüne denk gelmektedir. Beyanname, Paris’te Genel Kurul’un 183. oturumunda kabul edilmiş olup insanlık tarihinde ilk kez evrensel düzeyde korunması gereken temel insan haklarını sistemli biçimde ortaya koyan belge niteliğindedir.

Günün resmî olarak belirlenmesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 4 Aralık 1950 tarihinde kabul ettiği 423 (V) sayılı kararla gerçekleşmiştir. Bu karar, tüm üye devletleri ve ilgili kuruluşları her yıl 10 Aralık’ı İnsan Hakları Günü olarak benimsemeye ve gözlemlemeye davet etmiştir.

Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi’nin Hazırlanışı ve Kabulü

Beyanname, dünyanın farklı bölgelerinden, farklı hukuki ve kültürel geçmişlere sahip temsilciler tarafından hazırlanmıştır. Önsözü ve 30 maddesiyle birlikte 10 Aralık 1948’de kabul edilmiş ve Genel Kurul tarafından “tüm halklar ve uluslar için ortak başarı standardı” (a common standard of achievement) olarak ilan edilmiştir.

İçeriği

30 madde, en temel haktan (yaşam, özgürlük ve kişi güvenliği – Madde 3) başlayarak kölelik ve işkencenin yasaklanması, adil yargılanma hakkı, düşünce, din, ifade, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü, eğitim, çalışma, sosyal güvenlik, yeterli yaşam standardı gibi ekonomik, sosyal ve kültürel haklara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Madde 28, bu hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşebileceği bir toplumsal ve uluslararası düzenin varlığını şart koşar; Madde 29 ve 30 ise bireylerin topluma karşı görevlerini ve hakların Birleşmiş Milletler’in amaç ve ilkelerine aykırı kullanılamayacağını belirtir.

Uluslararası Hukuktaki Yeri ve Etkisi

Hukuken bağlayıcı olmamasına rağmen Beyanname, uluslararası insan hakları hukukunun temel taşıdır. Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ile Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’yle birlikte Uluslararası İnsan Hakları Bildirgesi’ni oluşturur. 60’tan fazla insan hakları sözleşmesi, bildiri ve mekanizma doğrudan veya dolaylı olarak Beyanname’den esinlenmiştir. Günümüzde Birleşmiş Milletler’in tüm üye devletlerinin Beyanname’de yer alan temel haklar konusundaki genel rızası (general consent), belgenin evrensel meşruiyetini ve gücünü pekiştirmektedir.

Yıllık Gözlemler ve Koordinasyon

İnsan Hakları Günü’nün yıllık etkinlikleri ve mesajları, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri ve Ofisi (OHCHR) tarafından koordine edilir. 10 Aralık, insan haklarının evrensel niteliğinin, insanlık onurunun korunmasının ve eşitlik ilkesinin dünya genelinde yeniden hatırlandığı ve bu değerler uğruna çabanın yenilendiği gün olarak kabul edilir.