Dünya Tüberküloz Günü, tüberküloz (verem) hastalığına karşı farkındalık oluşturmak ve hastalığın küresel ölçekte ortadan kaldırılmasına yönelik çabaları güçlendirmek amacıyla her yıl 24 Mart tarihinde anılan bir gündür. Bu gün, tüberkülozun tanı, tedavi ve kontrol çalışmalarına dikkat çekmek; hastalığın toplum sağlığı, sosyal yaşam ve ekonomi üzerindeki etkilerini hatırlatmak amacı taşır. Dünya genelinde hâlâ ciddi bir halk sağlığı sorunu olmaya devam eden tüberkülozun önlenmesi, erken teşhisi ve tedaviye erişimin artırılması yönünde ulusal ve uluslararası düzeyde iş birliği yapılmasını hedefler.

Tarihçe

Tüberküloz, insanlık tarihinin en eski hastalıklarından biridir. Hipokrat, hastalığı “phthisis” (erime, tükenme) olarak tanımlamıştır ve bu hastalığın yüzyıllar boyunca toplumları etkilediği bilinmektedir. Tüberküloza neden olan mikrobun varlığı, Alman hekim Robert Koch tarafından 24 Mart 1882 tarihinde kanıtlanmış; bu keşif, hastalığın teşhis ve tedavisinin bilimsel temellere oturmasını sağlamıştır. Koch’un bu buluşu, tüberkülozla mücadelede dönüm noktası kabul edilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization – WHO)’nün önerisiyle 1996 yılından itibaren 24 Mart tarihi, “Dünya Tüberküloz Günü” olarak ilan edilmiştir. Bu tarihin seçilmesi, Koch’un mikrobiyolojik keşfinin insanlık için taşıdığı öneme atfen yapılmıştır. Her yıl bu günde, hastalıkla ilgili farkındalığın artırılması, korunma ve tedaviye yönelik çalışmaların desteklenmesi amacıyla çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir.

Küresel Stratejiler

Tüberküloz, günümüzde hâlâ dünya genelinde en çok ölüme yol açan enfeksiyon hastalıkları arasında yer almakta ve küresel ölçekte bir halk sağlığı problemi olarak kabul edilmektedir. Birleşmiş Milletler’in 2030 yılı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (Sustainable Development Goals – SDG) arasında, tüberküloz epidemisinin sona erdirilmesi hedefi yer almaktadır.

Dünya Sağlık Asamblesi tarafından 2014 yılında onaylanan WHO “End TB Strategy (Tüberkülozu Bitirme Stratejisi)”, bu hedef doğrultusunda hazırlanmıştır. Strateji; 2015 yılı verileriyle karşılaştırıldığında, 2030 yılına kadar tüberküloz ölümlerinde %90, hastalık oranında %80 azalma sağlanmasını ve hastalığın aileler üzerindeki ekonomik yükünün ortadan kaldırılmasını amaçlamaktadır. Bu strateji yalnızca tıbbi tedaviye değil, aynı zamanda tüberküloz hastalarına sosyal ve ekonomik destek sağlanmasına, sağlık hizmetlerine erişimin güçlendirilmesine ve toplum genelinde farkındalık oluşturulmasına da önem verir. Her yıl 24 Mart’ta anılan Dünya Tüberküloz Günü, bu hedeflere ulaşmak için küresel dayanışmanın sembolü olarak değerlendirilmektedir.

Türkiye’de Tüberkülozla Mücadele ve Dünya Tüberküloz Günü Uygulamaları

Türkiye’de tüberkülozla mücadele uzun yıllardır sistematik biçimde sürdürülmektedir. 2006 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından başlatılan Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisi (DGTS), hastaların tedavi sürecine uyumunu artırmak amacıyla geliştirilmiş bir uygulamadır. Bu strateji kapsamında hastaların ilaçlarını gözetim altında düzenli olarak alması sağlanmakta, tedavi süreçleri kayıt altına alınmaktadır.

DGTS’nin uygulanmaya başlamasından itibaren Türkiye’de tüberküloz kontrolünde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu verilerine göre, yıllar içinde tüberküloz olgu hızında belirgin bir düşüş görülmüştür. 2000’li yıllardan itibaren yeni vaka oranlarında her yıl ortalama %6–7 azalma bildirilmiştir. Sağlık Bakanlığı, ulusal ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği içinde Tüberkülozu Bitirme Stratejisi (End TB) çerçevesinde çalışmalarını sürdürmekte; kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum örgütleri ve gönüllü kuruluşlarla birlikte tüberküloz eliminasyonunu hedeflemektedir. Ayrıca 2017 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile yapılan protokol kapsamında, tüberküloz nedeniyle mali kayıp yaşayan hastalara yönelik şartlı ve düzenli nakdi sosyal yardım uygulaması başlatılmıştır. Bu sosyal destek mekanizması, hastaların tedaviye devamını kolaylaştırmakta ve ekonomik kayıpların azaltılmasına katkı sağlamaktadır. Türkiye’de yürütülen bu çalışmalar, tüberkülozla mücadelenin yalnızca sağlık temelli değil, aynı zamanda sosyal boyutlarıyla da ele alındığını göstermektedir. Bu kapsamda Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) gibi kuruluşlar da kamu yararına faaliyet göstererek tüberküloz savaşında aktif rol oynamaktadır.

Temalar

Dünya Tüberküloz Günü her yıl, hastalıkla mücadelede farkındalığı artırmak ve küresel dayanışmayı güçlendirmek amacıyla farklı temalarla anılmaktadır. Bu temalar, tüberkülozun sona erdirilmesi için kararlılık, yatırım, liderlik ve toplumsal sorumluluk vurgularını içermektedir. Örneğin, 2018 yılı teması “Tüberkülozsuz Bir Dünya İçin Liderler Aranıyor” (Wanted: Leaders for a TB-Free World) olarak belirlenmiş; 2025 yılı teması ise “Evet! Tüberkülozu Bitirebiliriz: Taahhüt Et, Yatırım Yap, Uygula” (“Yes! We Can End TB: Commit, Invest, Deliver”) şeklinde ilan edilmiştir. Bu temalar, hastalığın küresel ölçekte ortadan kaldırılmasında bireylerin, kurumların ve devletlerin ortak sorumluluğunu hatırlatmaktadır.