Eris, Güneş Sistemi’ndeki bilinen en büyük cüce gezegenlerden biridir. 5 Ocak 2005 tarihinde, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nden Mike Brown, Gemini Gözlemevi’nden Chad Trujillo ve Yale Üniversitesi’nden David Rabinowitz tarafından Palomar Gözlemevi’nin dış güneş sistemi araştırmaları sırasında keşfedilmiştir. Veriler, 21 Ekim 2003 tarihli gözlemlerden elde edilmiştir. Başlangıçta “2003 UB313” olarak adlandırılan bu gök cismi, halk arasında televizyon karakteri Xena’nın adıyla anılmıştır. 14 Eylül 2006’da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), cüce gezegene Yunan mitolojisinde anlaşmazlık tanrıçası olan Eris adını vermiştir. Eris’in uydusuna ise, kanunsuzluğun tanrıçası ve Eris’in kızı olan Dysnomia adı verilmiştir.
Eris’in keşfi, Plüton’un gezegenlik statüsü üzerinde tartışmaları yeniden alevlendirmiş ve 2006 yılında IAU, Plüton’u cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırma ile birlikte Güneş Sistemi’ndeki gezegen sayısı sekize düşmüş, Plüton, Ceres ve Eris cüce gezegen kategorisine alınmıştır.
Eris'in Görüntüsü (NASA)
Fiziksel Özellikler ve Yapı
Eris’in ekvator çapı yaklaşık 2.400 kilometre civarındadır; bu, Dünya’nın çapının yaklaşık beşte biri kadardır ve Plüton’dan biraz küçüktür. Kütlesi tahmini olarak 1,66 x 10^22 kg olup, Plüton’dan yaklaşık %27 daha ağırdır. Yüzey sıcaklıkları -217 santigrat derece (-359 Fahrenheit) ile -243 santigrat derece (-405 Fahrenheit) arasında değişmektedir ve yüzey büyük olasılıkla kayalık ve buzlu bir yapıya sahiptir.
İç yapısı hakkında çok az bilgi bulunmakla birlikte, yüzey ve atmosfer gözlemleri, Plüton ile benzer özellikler taşıdığını göstermektedir. Eris, Güneş’ten oldukça uzak olduğundan, atmosferi çoğunlukla çöker ve donarak yüzeye kar şeklinde düşer. Yörüngesinin Güneş’e en yakın konumuna ulaştığında ise atmosferi tekrar çözülür. Manyetosferi hakkında ise güncel bilgi bulunmamaktadır.
Yörünge ve Dönüş
Eris, Güneş etrafında tamamladığı bir turu yaklaşık 557 Dünya yılı sürmektedir. Yörüngesi oldukça eğimli olup, ekliptiğe göre 44 derecelik bir açıyla yer alır ve Neptün’ün ötesindeki Kuiper Kuşağı ile dağınık disk bölgesinin ötesine kadar uzanır. Gün uzunluğu ise yaklaşık 25,9 saattir, bu da Dünya gününe yakın bir süredir.
Uyduları
Eris’in bilinen tek uydusu Dysnomiadır. Dysnomia’nın çapı 150 km’den az olarak tahmin edilmektedir ve Eris’in etrafındaki yörüngesi yaklaşık 37.370 km’dir. Yörüngesini tamamlaması 16-15 gün sürer ve oluşumunun, Dünya’nın Ay’ını oluşturma sürecine benzer şekilde, bir çarpışma sonrası fırlayan materyallerden meydana geldiği düşünülmektedir.
Yaşam Potansiyeli
Eris’in yüzey koşulları aşırı soğuk olduğundan, bu cüce gezegende yaşamın var olma olasılığı düşük kabul edilmektedir.
Güneş Sistemi’nde Cüce Gezegenler ve Karşılaştırma
Eris, Plüton ve Ceres ile birlikte Güneş Sistemi’ndeki cüce gezegenlerden biridir.
- Plüton: 1930 yılında keşfedilmiş olup, çapı yaklaşık 2.390 km’dir ve çoğunlukla buz ve kayadan oluşur. Yörüngesi oldukça eğimli ve eksantriktir, Güneş etrafında 248 yılda turunu tamamlar. Plüton’un en büyük uydusu Charon olup, sistem, eşzamanlı olarak kilitlenmiş tek gezegen-uydu sistemi olarak bilinir. Plüton’un Nix ve Hydra adında iki küçük uydusu daha vardır.
- Ceres: 1801 yılında keşfedilmiş olup, asteroit kuşağının en büyük ve en kütleli üyesidir. Çapı yaklaşık 950 km’dir ve asteroit kuşağının toplam kütlesinin üçte birini oluşturur.
Oluşum ve Konum
Eris, Kuiper Kuşağı’nın ötesinde ve dağınık disk adı verilen bölgede yer alır. Bu uzak alan, Güneş Sistemi’nin erken dönemlerinden kalma binlerce buzlu ve kayalık cisimle doludur ve transneptün cisimleri veya plütoidler olarak adlandırılır.
Eris’in keşfi, Güneş Sistemi’nin yapısını ve gezegen tanımını yeniden değerlendirme gerekliliğini ortaya koymuş ve modern astronomi için önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Cüce Gezegen Eris (Pixabay)
