Erzurum burması ya da diğer adıyla Erzurum burma bileziği, Erzurum iline özgü, el işçiliğiyle üretilen geleneksel bir bileziktir. 22 ayar altın veya 925 ayar gümüşten üretilen bu bilezik, özgün tasarımı ve üretim tekniğiyle Türk kuyumculuk sanatının seçkin örnekleri arasında yer alır. 25 Aralık 2024 tarihinde mahreç işareti ile coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Tescil sürecini Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası yürütmüştür.

Yapısal Özellikler

Erzurum Burması; kaş (toka), kordon ve kilit olmak üzere üç ana kısımdan oluşur:

• Kordon, kendi etrafında 22 ila 28 büklüm yapılarak oluşturulan çift katlı telden meydana gelir.
• Kaş, bileziğin ayırt edici parçası olup ustalık gerektiren süsleme ve oyma işlemlerini içerir. Kalınlığa göre kullanılan tel inceliği 70 ila 200 mikron arasındadır.
• Kilit, iki ucu birleştirir. Uç kısmındaki parçaya yörede “kitlek” adı verilir.

Bilezikler, kullanılan kaş modeline göre tek kaşlı, çift kaşlı, çakmalı üç kaşlı, yaprak kaşlı, ajurlu çuval kaşlı ve S kaşlı gibi adlarla anılır. Bu modellerin üzerinde kalp, lale, güneş ve papatya gibi motifler yer alabilir.

Üretim Süreci

Üretim aşamaları dikkatle planlanmış el işçiliğine dayanır ve şu adımları içerir:

• Altın veya gümüş telin hazırlanması: Isıtma, tavlama, haddeleme, balmumu uygulaması gibi işlemlerle tel istenen uzunluk ve esnekliğe getirilir.
• Kordonun örülmesi: İkiye katlanan tel, mengenede sabitlenip elle bükülerek istenen büklüm sayısına ulaşılır.
• Kaşın işlenmesi: Altın/gümüş plaka üzerinde kaş modeli çizilir, kesilir ve üzeri desenlenir. Bu işlemler yörede “yeğe”, “kursun” ve “tırtır” gibi geleneksel terimlerle adlandırılan özel tekniklerle gerçekleştirilir.
• Kordon ve kaşın birleştirilmesi: Kaş ve kordon kaynakla birleştirilir, şekil verilir, parlatılır ve satışa hazırlanır.
• Üretim sırasında altın parçalarının kaybolmasını önlemek amacıyla masa altına yöresel adlandırmayla “tepir” adı verilen deri örtü serilir.

Kültürel Önemi

Erzurum burması, yalnızca bir takı ürünü değil; bölge kültüründe özel bir yere sahip geleneksel bir objedir. Özellikle söz kesme törenlerinde mehir olarak verilir veya düğünlerde hediye olarak takdim edilir. Kaş modelleri ve süsleme teknikleri bakımından yalnızca Erzurum coğrafyasına özgüdür ve bu yönüyle coğrafi sınır ile ün bağı bulunmaktadır.

Denetim ve Koruma

Bilezik üretimi, Erzurum’da tescil ettiren kuruluş olan Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda yürütülen bir denetim sistemiyle takip edilir. Üretim uygunluğu, kaş-kordon-kilit bütünlüğü ve işaretleme koşulları gibi unsurlar yılda en az bir kez denetlenir. Denetim kurulunda ürün konusunda uzman kişiler yer alır.