Eurojet EJ200, art yakıcılı, düşük baypas oranına sahip, çift milli bir turbofan motordur. Almanya, Birleşik Krallık, İtalya ve İspanya'nın ortak savaş uçağı projesi olan Eurofighter Typhoon için geliştirilmiştir. Motorun tasarımı, üretimi ve entegrasyonu, bu dört ülkenin motor üreticileri (Rolls-Royce, MTU Aero Engines, Avio Aero ve ITP Aero) tarafından oluşturulan EUROJET Turbo GmbH tarafından yürütülmektedir.

^{Eurojet EJ200 Turbofan Motoru (Julian Herzog)}

Tarihçe

EJ200 motorunun kökenleri, 1985 yılında yayımlanan European Staff Requirement (ESR) belgesine dayanır. Bu belgede, yeni nesil Avrupa savaş uçağı için yüksek itki, düşük radar izi, düşük bakım maliyeti ve yüksek görev esnekliği hedefleri yer almıştır. 1990 yılında geliştirme sözleşmesi imzalanmış ve motorun ilk uçuş testi 1995 yılında gerçekleştirilmiştir.

Geliştirme süreci boyunca, yaklaşık 3000 saatlik yer testleri yapılmış ve motor kısa sürede tam itki değerlerine ulaşmıştır. EJ200, 2024 yılı itibarıyla 1400'den fazla teslimatla 1,5 milyon saatlik toplam uçuş süresini aşmıştır. İlk ihracat kullanıcıları Avusturya ve Suudi Arabistan olmuştur.

Teknik Özellikler

• Motor tipi: Çift milli (twin-spool), art yakıcılı turbofan
• İtki (kuru): ~60 kN
• İtki (art yakıcılı): ~90 kN
• Bypass oranı: 0,4:1
• Toplam basınç oranı: 26:1
• Fan basınç oranı: 4,2:1
• Yakıt akışı: 75–77 kg/s
• Uzunluk: ~4 m
• Ağırlık: ~1.000 kg
• İtki-ağırlık oranı: ~10:1
• Yakıt tüketimi (kuru): 21–23 g/kNs
• Yakıt tüketimi (art yakıcılı): 47–49 g/kNs

Bu parametreler, EJ200’ün özellikle süpersonik görevlerde yüksek performans gösterirken yakıt verimliliğini korumasına olanak tanır.

Yapısal ve Aerodinamik Tasarım

Düşük Basınç Kompresörü (LPC)

EJ200’ün düşük basınç kompresörü üç kademeli ve geniş kanat açıklıklı (wide-chord) blisk (integrally bladed disk) yapıdadır. Inlet guide vane (IGV) kullanılmadan 4,2:1 fan basınç oranı sağlar. Titanyum alaşımlı bu yapı, hem darbelere karşı dayanıklıdır hem de yapısal bütünlük ve hafiflik sağlar.

Yüksek Basınç Kompresörü (HPC)

Beş kademeli yüksek basınç kompresörü, yaklaşık 6,2:1 sıkıştırma oranına sahiptir. Tek bir sıra değişken giriş kılavuz kanadı (VIGV) içerir. Kompresör, yüksek verimlilik ile düşük parça sayısını dengeler, böylece bakım kolaylığı sunar.

Yanma Odası

Motorun halka (annular) tip yanma odasında, hava püskürtmeli yakıt enjektörleri, film soğutma ve termal bariyer kaplamalar kullanılır. Düşük emisyon ve sıfıra yakın duman üretimi hedeflenir. Ana odak noktaları düşük yakıt tüketimi, uzun ömür ve çevresel uyumluluktur.

Türbinler

EJ200’de hem yüksek basınç (HPT) hem de düşük basınç türbinleri (LPT) tek kademelidir. Her iki türbin de tek kristalli nikel alaşımlı kanatlara sahiptir. Film soğutma ve termal bariyer kaplamalarla yüksek sıcaklıklarda uzun ömür sağlanır. HPT, optik pirometre ile sıcaklık izlemeye olanak tanır.

Art Yakıcı (Reheat)

Üç bağımsız yakıt hattına sahip art yakıcı sistemi, sıcak ve soğuk hava akışını dengeleyerek düşük duman üretimiyle kararlı güç artışı sağlar. Sistem, görev değişimlerine hızlı yanıt verecek şekilde tasarlanmıştır.

Egzoz Nozulu

Değişken geometrili konverjan-diverjan (convergent-divergent) nozul yapısı, uçuş irtifası ve hızına bağlı olarak optimize edilir. Bu yapı sayesinde supersonik hızlarda düşük özgül yakıt tüketimi korunur.

Dijital Kontrol ve İzleme

EJ200, tam yetkili dijital motor kontrol ünitesi (FADEC) ile donatılmıştır. FADEC, uçuş kontrol sistemleri ile doğrudan entegre çalışır; herhangi bir mekanik bağlantıya ihtiyaç duyulmaz. Sistem, motorun tüm alt bileşenlerine kumanda eder ve verimliliği maksimize eder.

Dijital Motor Kontrol ve İzleme Ünitesi (DECMU), çift yedekli yapısı sayesinde yüksek güvenilirlik sağlar. Aynı zamanda gelişmiş bir motor sağlık izleme sistemi ile donatılmıştır. Bu sistem, sıcaklık, titreşim ve partikül seviyelerini izleyerek arıza öncesi uyarılar verir ve duruma bağlı (condition-based) bakım yaklaşımlarını mümkün kılar.

Üretim ve İhracat

Motorun üretimi, her ülkenin kendi montaj hattında eş zamanlı olarak gerçekleştirilir. Üretim iş paylaşımı, ülkelerin uçak siparişi oranlarına göre belirlenmiştir. Montaj hatları Almanya, Birleşik Krallık, İtalya ve İspanya’da yer almaktadır. İlk dış kullanıcılar Suudi Arabistan ve Avusturya olmuş, toplam teslimat sayısı 2024 itibarıyla 1400’ü aşmıştır.

Gelişim ve Gelecek Perspektifi

EUROJET, EJ200 motorunu geliştirmeye devam etmektedir. Odaklanılan başlıca geliştirme alanları şunlardır:

• İtki yönlendirme (thrust vectoring) teknolojisi
• Gelişmiş FADEC algoritmaları
• Radar izi azaltımı (stealth uyumluluğu)
• Yakıt verimliliği iyileştirmeleri
• İtki artırımı için gövde ve malzeme optimizasyonu

Bu çalışmalar, EJ200’ün hem Eurofighter Typhoon üzerindeki görev ömrünü uzatmayı hem de potansiyel yeni platformlara uyarlanabilirliğini hedeflemektedir.