Globe Tiyatrosu, İngiliz tiyatro tarihinin en simgesel yapılarından biri olup 1599 yılında Londra'da, Thames Nehri'nin güney yakasında kurulmuştur. Bu yapı, İngiliz Rönesansı’nın sahne sanatları açısından doruk noktasını temsil etmekte ve özellikle William Shakespeare’in eserleriyle özdeşleşmiş bulunmaktadır. Shakespeare’in hem yazarlık hem ortaklık yaptığı "Lord Chamberlain’s Men" adlı tiyatro topluluğu tarafından inşa edilen bu tiyatro, dönemin seyirci kültürünü, mimari anlayışını ve sahneleme biçimlerini bir araya getiren özgün bir yapıdır.
Globe Tiyatrosu Konumu (OpenStreetMab)
Kuruluş ve İlk Dönem
Tiyatronun kuruluşu, "The Theatre" adlı önceki bir yapının ahşap malzemelerinin yeniden kullanılmasıyla gerçekleşmiştir. The Theatre, James Burbage tarafından inşa edilmiş ancak kira anlaşmazlıkları nedeniyle 1598’de yıkılmıştır. Burbage’ın oğulları Cuthbert ve Richard Burbage ile birlikte William Shakespeare’in de dahil olduğu tiyatro kumpanyası, bu malzemeleri kullanarak Southwark bölgesinde yeni bir tiyatro inşa etmiş ve adına "Globe" demiştir. Tiyatronun hissedarları arasında Shakespeare’in yanı sıra John Heminges, Augustine Phillips ve Thomas Pope gibi oyuncular da yer almıştır.
Mimari Yapı ve Sahneleme Düzeni
Globe Tiyatrosu, çokgen (yaklaşık 20 kenarlı) bir plana sahipti ve dış görünüşü dairesel gibi algılanıyordu. Yaklaşık 3.000 kişilik bir kapasiteye sahipti. Yapı, ortası açık bir avlu (yard) ve etrafını çevreleyen üç katlı galeri sıralarından oluşuyordu. Avludaki izleyiciler ayakta durarak oyunu seyrederken üst galerilerde daha yüksek ücret karşılığında oturularak izlenebiliyordu. Tiyatroda sosyal sınıfların mekânsal ayrışması da bu düzen üzerinden okunabilmektedir.
Sahne kısmı, izleyicilere doğru uzanan dikdörtgen bir platformdu ve üstü kısmen kapalıydı. Sahne arkasında, oyuncuların giriş-çıkış yaptığı "tiring house" adlı alan ve yukarı kattan tanrısal müdahalelerin yapıldığı "heavens" kısmı bulunuyordu. Özel efektler, yukarıdan inişli çıkışlı platformlarla ya da zemindeki kapaklı bölmelerle sağlanabiliyordu. Işıklandırma doğal gün ışığıyla sağlandığından oyunlar genellikle öğleden sonraları sahnelenmekteydi.
C. Walter Hodges'ın Arkeolojik ve Belgesel Kanıtlara Dayalı Globe Tiyatrosu'nun Varsayımsal Yeniden İnşası (Archdaily)
Shakespeare ile İlişkisi
William Shakespeare’in tiyatroculuk hayatında Globe’un merkezi bir yeri vardır. "Hamlet", "Othello", "Macbeth", "Kral Lear", "Fırtına" gibi birçok önemli eseri burada ilk kez sahnelenmiştir. Shakespeare’in metinlerinin sahne üzerindeki uygulamaları, Globe’un fiziksel yapısıyla doğrudan ilişkilidir. Örneğin çok katmanlı sahne yapısı, metinlerdeki ani yer değişimlerine, gizlenmelere veya tanrısal müdahalelere olanak tanımıştır. Oyuncuların seyircilerle iç içe olması, Shakespeare’in eserlerindeki doğrudan hitap biçimlerine de sahnede karşılık bulmuştur.
Ayrıca Shakespeare, tiyatronun ekonomik yapısı içinde de yer almış; hisse sahibi olması, onun oyunlarının düzenli biçimde sahnelenmesini ve finansal anlamda da kazanç sağlamasını mümkün kılmıştır. Bu bağlamda Globe, sadece bir sahne değil, Shakespeare’in yazarlığını ekonomik olarak sürdürebildiği bir ortamdır.
Yangın, Yeniden İnşa ve Kapatılış
29 Haziran 1613 tarihinde sahnelenen "Henry VIII" oyunu sırasında, top atışı efekti sırasında çıkan yangın sonucu tiyatro tamamen yanmıştır. Olayda can kaybı yaşanmamış ancak yapı kül olmuştur. Tiyatro, bir yıl içinde yeniden inşa edilmiş ve 1614 yılında faaliyete geçmiştir. Ancak 1642 yılında Püritenlerin yönetimi ele almasıyla birlikte tüm tiyatrolar kapatılmış; 1644 yılında ise Globe tamamen yıkılmıştır. Yıkım, dönemin tiyatro karşıtı politikalarının bir sonucu olarak gerçekleşmiştir.
Shakespeare’in Modern Globe Tiyatrosu
20.yüzyılın ikinci yarısında Amerikalı aktör ve yönetmen Sam Wanamaker, Globe’un yeniden inşası için öncülük etmiştir. Arkeolojik bulgular, tarihî belgeler ve dönemin yapı teknikleri incelenerek aslına sadık kalınan bir rekonstrüksiyon gerçekleştirilmiş, yeni yapı 1997 yılında “Shakespeare’s Globe” adıyla açılmıştır. Thames Nehri’nin hemen yanında yer alan bu yapı, ahşap malzeme kullanımı, açık avlu düzeni ve sahne tasarımı açısından orijinal Globe’un fiziksel yapısına büyük ölçüde benzemektedir.
Bugünkü Globe Tiyatrosu, yalnızca sahneleme değil; tiyatro eğitimi, akademik araştırmalar, Shakespeare’in yaşamı ve dönemine dair sergilerle çok işlevli bir merkez olarak faaliyet göstermektedir. Ayrıca çağdaş tiyatro anlayışı ile klasik sahneleme biçimlerinin bir araya geldiği deneysel projelere de ev sahipliği yapmaktadır. Globe Tiyatrosu, günümüzde yalnızca bir yapıyı değil, Shakespeare’in mirasını ve İngiliz tiyatrosunun tarihsel gelişimini temsil eden bir sembol olarak varlığını sürdürmektedir.
Modern Shakespeare’in Globe Tiyatrosu (Brewminate)
