Gölbaşı Sevgi Çiçeği, bilimsel adıyla Centaurea tchihatcheffii, yalnızca Ankara’nın Gölbaşı ilçesinde doğal olarak yetişen endemik bir süs bitkisidir. Bahar aylarında açan canlı kırmızı, pembe ve mor tonlardaki çiçekleriyle dikkat çeken bu tür, hem biyolojik çeşitliliğin korunması hem de bölgesel kimliğin simgeleştirilmesi açısından özel bir yere sahiptir. Halk arasında “peygamber çiçeği” ya da ışığa göre renk değiştiren yapısıyla “yanardöner çiçek” olarak da anılmaktadır.

^{Gölbaşı Sevgi Çiçeği (Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Coğrafi İşaret ve Koruma Statüsü

Gölbaşı Sevgi Çiçeği, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “menşe adı” türünde coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Tescil işlemi Gölbaşı Belediyesi tarafından gerçekleştirilmiş olup, 04 Şubat 2019 tarihinden itibaren koruma altındadır. Tanıtım ve satış faaliyetlerinde coğrafi işaret ibaresinin kullanılması zorunludur. Üretim yalnızca Ankara ili Gölbaşı ilçesi sınırlarında, özellikle Eymir Mahallesi’nde belirlenen 1.750 m²’lik alanda yapılabilmektedir.

Biyolojik ve Morfolojik Özellikler

Gölbaşı Sevgi Çiçeği (Centaurea tchihatcheffii), Asteraceae familyasına ait, tek yıllık ve endemik bir süs bitkisidir. Magnoliophyta (Kapalı Tohumlular) bölümünden, Magnoliopsida (İki Çenekliler) sınıfına ve Asterales takımına mensuptur. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından “Critically Endangered – Çok Tehlikede” kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bu durum, türün sınırlı yayılış alanı ve çevresel tehditler karşısındaki kırılganlığını ortaya koymaktadır.

Bitki, 4–50 cm arasında değişen boylara ulaşabilen, çizgili ve tüylü gövde yapısına sahiptir. Gövde alt kısımlarda morumsu, üst kısımlarda yeşilimsi renktedir; yatık ya da dik büyüyebilir. Gövde boyunca 5–50 adet kapitulum (çiçek başı) taşır. Alt kısımlar flokkoz-tomentoz (keçemsi tüylü), üst kısımlar ise piloz (ince tüylü) yapıdadır.

Yaprak morfolojisi oldukça değişkendir ve gövdenin farklı bölgelerinde farklı biçimler alır:

Taban yaprakları: Ovattan lirata kadar değişen formda, 2–5 cm uzunluğunda sap benzeri bir yapıya sahiptir. Lamina 2–2,5 x 2,5–11 cm boyutlarında olup kenarları dentattan pinnatisekte kadar değişebilir.

Orta gövde yaprakları: Oblongdan lobata kadar değişen yapıda, uçları yuvarlağımsı ve akut, geniş loplu, 7,5–11 cm uzunluğundadır. Bazı yapraklar pinnatisekt parçalıdır.

Üst yapraklar: Daha küçük ve dar şeritsiden lirata kadar değişen formda, 0,4–3,5 cm x 2–7,5 cm boyutlarındadır. Kenarları tam, dentat veya lobat olabilir.

Yaprakların üst yüzeyleri genellikle daha az tüylü, lamina yüzeyi buruşuk ve yalnızca orta damar belirgindir. Sarımsı renkteki lamina kenarları kalınlaşmış olup etlimsi bir görünüm kazandırır. Yapraklar gövde boyunca kapitulumun altına kadar yayılmıştır ve sayıları 8–16 arasında değişir.

Çiçek durumu geniş kampanulat (çan biçimli) yapıdadır; 12–18 x 7–20 mm boyutlarındadır. Pedonkül (çiçek sapı) iyice genişlemiş ve içi boştur. Brakteler 5–8 sıralı, 7 damarlı olup, kahverengi tırnaklı (apendaj) yapıya sahiptir. Kenarları beyaz silli olan bu tırnaklarda 9–11 adet sill bulunur.

Çiçekler renk ve desen açısından oldukça çeşitlidir:

Kenardaki çiçekler: Açık veya koyu kırmızı, pembe, morumsu ya da beyazımsı tonlardadır. Tabana yakın bölgede halka şeklinde benekler bulunur. Benekler açık mor renklilerde koyu mor, kırmızı renklilerde siyahımsı veya ince beyaz şerit şeklindedir. Çiçekler hunimsi formda, 12–22 mm uzunluğundadır. Bir kapitulumda 7–12 adet bulunur. Üstten görünüşleri boyuna çizgili yelpaze şeklindedir; çoğunlukla açılmış, bazen kapanmış yelpaze görünümündedir. Bu çiçekler eşey yönünden nötrdür.

Ortadaki çiçekler: Küçük, kırmızı-pembe tonlarda, sayıları 25–55 arasında değişir. Hermafrodit yapıdadır ve anter tüpleri düzdür.

Tohumlar (aken) 2–4 mm uzunluğunda, kahverengi ve üzeri uzun plumoz (tüylü) yapıda olup, hilumu tabanda yanda yer alır. Hilum parlak, sarımsı ve tüysüzdür. Kapitulum başına düşen tohum sayısı 7–37 arasında değişir. Tohumun ucundaki tüyler (pappus) barbellat yapıdadır; iki sıralı olup iç sıradakiler daha uzundur ve 0,2–3,5 mm arasında değişen boylardadır.

Çiçeklenme dönemi Nisan ayının son haftasından Temmuz ayının ilk haftasına kadar sürer. Bitkinin en olgun dönemi Mayıs sonu ile Haziran başı arasındadır. İklim koşullarına bağlı olarak bu dönem 1–2 hafta öne ya da geriye kayabilir. Çiçeklenme sürecinin ardından bitki tohum evresine geçer ve yılın geri kalan 9 ayını bu evrede geçirir.

^{Gölbaşı Sevgi Çiçeği (Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Üretim Alanı ve Yöntemleri

Gölbaşı Sevgi Çiçeği’nin üretimi açık alanda ve sera ortamında iki farklı yöntemle gerçekleştirilmektedir.

Açık Alan Üretimi

• Yer seçimi yabani otlardan arındırılmış, zirai ilaçlamadan uzak alanlarda yapılmalıdır.
• Toprak çapalanarak havalandırılır ve tesviye edilir.
• Temmuz ayında toplanan tohumlar kurutulup +4 °C’de saklanır, Ekim ayında elle serpme yöntemiyle ekilir.
• Tohumların üzeri ilaçlanmış, yanmış ve elenmiş hayvan gübresi ile örtülür.
• Çimlenme sonrası bitki dipleri çapalanır, gelişen bitkiler kökleri dağılmadan saksıya alınır.
• Çiçek başları kurutularak tohumlar ayıklanır ve yeniden saklanır.
• Tohum temini Gölbaşı Belediyesi tarafından sağlanır.

Sera Ortamı Üretimi

• Tohum kasaları 25 x 40 cm boyutlarında, drenaj delikli ve dezenfekte edilmiş olmalıdır.     
• Torf ve perlit (2:1) karışımı ile toprak hazırlanır.
• Tohumlar elle serpme yöntemiyle ekilir, tokmakla bastırılır ve torfla örtülür.
• Sulama sisleme yöntemiyle yapılır.
• Çimlenen bitkiler 4–5 cm boylandığında plastik saksılara şaşırtılır.

Denetim ve Uygulama Süreci

Denetim süreci Gölbaşı Belediyesi koordinatörlüğünde; Zabıta Müdürlüğü, Gölbaşı Ziraat Odası ve İlçe Tarım Müdürlüğü’nden uzmanların katılımıyla yılda bir kez rutin olarak gerçekleştirilir.

Denetimlerde şu hususlar değerlendirilir:

• Tohum saklama koşullarının uygunluğu
• Üretim ve rezerv alanlarının güvenliği
• Ekim ve yetiştirme koşullarının sağlanması
• Piyasaya arzı