Gregor Johann Mendel (1822–1884), 19. yüzyılın ortalarında Avusturya İmparatorluğu’na bağlı Moravya bölgesinde yaşamış bir din adamı ve araştırmacıdır. Bezelye bitkileri üzerinde gerçekleştirdiği melezleme deneyleriyle, kalıtsal karakterlerin kuşaklar boyunca aktarımına dair nicel veriler elde etmiş ve bu veriler üzerinden kalıtıma ilişkin bazı temel ilkeleri tanımlamıştır. Çalışmalarında matematiksel yöntemler ve sistematik gözlemler kullanmıştır. Bu çalışmaları, daha sonra genetik biliminin gelişmesinde temel referans noktalarından biri hâline gelmiştir. Mendel, deneysel botanik, meteoroloji ve arıcılıkla da ilgilenmiştir.
Gençliği ve Eğitimi
Gregor Johann Mendel, 20 Temmuz 1822 tarihinde, o dönemde Avusturya İmparatorluğu sınırları içinde yer alan Moravya bölgesindeki Heinzendorf (günümüzde Çek Cumhuriyeti'nde yer alan) köyünde doğmuştur. Vaftiz kayıtlarına göre doğum tarihi 20 Temmuz olsa da Mendel doğum gününü 22 Temmuz olarak belirtmiştir. Almanca konuşulan bir ortamda büyümüş ve kırsal bir bölgede çiftçilikle uğraşan bir ailenin çocuğudur. Ailesi, meyve ağaçları yetiştiriciliği ve arıcılıkla uğraşmıştır.
İlk öğrenimini köyündeki okulda tamamlamıştır. Bu okulda tohum seçimi ve fide yetiştirme gibi tarımsal uygulamaları öğrenmiştir. Başarılı bir öğrenci olduğu öğretmenleri tarafından fark edilmiş ve 1833 yılında Lipník nad Bečvou’daki okula, ardından 1834 yılında Opava’daki Gymnasium’a gönderilmiştir. Bu okullarda eğitim alırken maddi zorluklar yaşamış, geçimini sağlamak için özel dersler vermiştir. 1834–1840 yılları arasında Gymnasium’da öğrenim gören Mendel, mezuniyetinin ardından yüksek öğrenim için Olomouc’taki Felsefe Enstitüsü’ne (bugünkü Palacký Üniversitesi) kaydolmuştur. Burada, felsefe, etik, matematik, fizik ve pedagoji dersleri almıştır. Bu dönemde hastalanarak kısa bir süreliğine ailesinin yanına dönmek zorunda kalmıştır. Eğitimine döndükten sonra, mezun olabilmesi için gerekli olan dersleri tamamlamıştır. Maddi sorunlarını ailesinin ve kız kardeşlerinin desteğiyle çözmüştür.
1843 yılında Brno’daki Aziz Augustinus Manastırı’na katılmış ve burada "Gregor" adını almıştır. Manastır, bilimsel çalışmalara açık bir ortam sunmaktaydı. Manastırdaki ilk yılında tarım dersleri almış, elma ve üzüm yetiştiriciliği üzerine uygulamalı bilgiler edinmiştir. Ayrıca botanik ve mineraloji koleksiyonları ile çalışma fırsatı bulmuştur. Bu süreçte klasik teoloji derslerinin yanı sıra doğa bilimlerine de ilgi göstermeye başlamıştır.
1851–1853 yılları arasında Viyana Üniversitesi’nde eğitim görmüştür. Bu süreçte fizikçi Christian Doppler’den deneysel fizik, Andreas von Ettingshausen’den matematiksel ve Franz Unger’den bitki fizyolojisi dersleri almıştır. Özellikle kombinasyon ve olasılık teorilerine dair öğrendikleri, ileride gerçekleştireceği bitki melezleme deneylerinde kullandığı yöntemler açısından belirleyici olmuştur. Üniversite eğitiminin ardından 1853 yılında Brno’ya dönmüş ve burada vekil öğretmen olarak fizik ve doğa tarihi dersleri vermeye devam etmiştir.
Kariyeri ve Bilimsel Çalışmaları
Gregor Johann Mendel, Viyana Üniversitesi’ndeki eğitiminin ardından 1853 yılında Brno’daki manastıra dönen Gregor Johann Mendel, 1854 yılı civarında bitkilerde melezleme yoluyla kalıtsal özelliklerin kuşaktan kuşağa aktarımıyla ilgili deneysel çalışmalarına başlamıştır. Çalışmalarının temelini bezelye (Pisum) bitkisiyle yürüttüğü sistematik çaprazlama deneyleri oluşturmuştur. Bu deneyler ile elde edilen veriler 1865 yılında Brno Doğa Bilimleri Cemiyeti’nin iki toplantısında sunulmuş, 1866 yılında cemiyetin dergisinde “Versuche über Plfanzen-Hybriden” (“Experiments in Plant Hybrids”) başlığı ile yayımlanmıştır.
Mendel, deneylerinde karakter aktarımını tek tek ve sayısal olarak incelemiş; özellikle kolay gözlemlenebilir özelliklere (tohum rengi, tohum şekli gibi) odaklanmıştır. Deneylerini tasarlarken, her özelliği temsil eden bireyleri sayısal olarak kaydetmiş ve sonuçları istatistiksel yöntemlerle değerlendirmiştir. Çalışmasında, kalıtsal özelliklerin belirli “birimler” aracılığıyla taşındığını ve bu birimlerin (daha sonra “gen” olarak adlandırılmıştır) ebeveynlerden yavrulara rastlantısal biçimde geçtiğini varsaymıştır. Mendel’in kalıtımın temel ilklerini açıkladığı bu makale 1902 yılında İngiliz zoolog William Bateson tarafından “Mendel’s Principles of Heredity: A Defense” adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir. Bateson ayrıca, 1905 yılında “genetik” terimi ilk kullanan kişi olmuş ve 1906 yılında daa Londra’da ilk uluslararası genetik kongresi düzenlenmiştir.
1868 yılında manastırın başrahipliği görevine seçilen Mendel, bu görevi hayatının sonuna kadar sürdürmüştür. Bu görev, araştırmalarına ayırdığı zamanı önemli ölçüde sınırlamıştır. Buna rağmen arıcılıkla ilgilenmiş ve manastır bahçesinde bir arı evi kurmuştur. Ayrıca meteorolojiyle ilgilenmiş, düzenli hava durumu gözlemleri yapmış ve güneş lekeleri üzerine kayıtlar tutmuştur. 1870 yılında Brno’da meydana gelen fırtınayı bilimsel olarak tanımlamıştır.
Son Yılları ve Ölümü
Mendel’in sağlık durumu yaşamının son dönemlerinde bozulmaya başlamıştır. Kısa süren bir hastalık sonrası, 6 Ocak 1884 tarihinde böbrek rahatsızlığı nedeniyle Brno’da hayatını kaybetmiştir. Mendel’in ölümünden sonra, bazı resmî belgeleri ve yazışmaları manastır arşivlerinde korunmuştur.
