Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), kaya penguenleri cinsinin en küçük türüdür ve Antarktika çevresindeki subantarktik adalarda, özellikle Falkland Adaları, Güney Georgia, Heard Adası ve Campbell Adası gibi bölgelerde üremektedir. Bu tür, geçmişte 2,5 milyon bireylik bir nüfusa sahipken, günümüzde nüfusunun hızla azaldığı ve IUCN Kırmızı Listesi'nde "Tehdit Altında" (Vulnerable) kategorisinde yer aldığı bildirilmektedir.
Güney kaya penguenlerinin beslenme alışkanlıkları, okyanuslardaki iklim değişikliklerinden etkilenmektedir. Özellikle deniz sıcaklıklarındaki artış, bu penguenlerin besin kaynaklarını etkileyerek üreme başarılarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu tehditler, türün korunması için önlemler alınmasını gerektirmektedir.
Morfolojik Özellikler ve Sistematik Konumu
Fiziksel Tanım
Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), kaya penguenleri cinsinin en küçük türüdür. Erişkin bireyler, 41–58 cm arasında değişen boy uzunluğu ve 2–3,8 kg arasında değişen vücut ağırlığıyla tanınır. Vücut yapısı, baş ve sırt kısmında gri-mavi tonlarında tüylerle kaplıdır; karın bölgesi ise beyazdır. Başın üzerinde, gözlerin hemen üzerinde başlayan ve geriye doğru uzanan parlak sarı tüyler, bu türün en belirgin özelliklerindendir. Ayrıca, başın üst kısmında siyah, dikenimsi tüyler bulunur. Gözler kırmızımsı-kahverengidir ve gagası turuncu-kırmızı renkte olup, bacaklar ve ayaklar pembemsi tonlardadır. Cinsel dimorfizm, yani erkek ve dişiler arasındaki fiziksel farklar, bu türde belirgin değildir. Ancak, erkekler genellikle dişilerden biraz büyük olabilir.
Güney kaya penguenlerinin tüyleri, su geçirmez özellikte olup, yoğun bir yağ tabakasıyla kaplıdır. Bu özellik, su altında uzun süre kalmalarını ve soğuk sularda hayatta kalmalarını sağlar. Kanatları, yüzme sırasında itki sağlayan güçlü ve sert yapılıdır. Kaya zeminlerinde hareket ederken, karasal penguenlerden farklı olarak "zıplama" hareketiyle ilerlerler, bu da onlara "rockhopper" (kaya zıplayıcısı) adını kazandırmıştır. Genel olarak, Güney kaya pengueni, renkli ve dikkat çekici tüy yapısı, kompakt yapısı ve zorlu ortamlarda hayatta kalma yeteneğiyle tanınan bir türdür.
Taksonomi ve Evrim
Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), kaya penguenleri (Eudyptes) cinsinin en küçük türüdür ve günümüzde üç ayrı taksonla temsil edilmektedir: E. c. chrysocome (Falkland Adaları ve Güney Amerika'nın güney ucundaki adalar), E. c. filholi (Hint ve Pasifik Okyanusu'ndaki subantarktik adalar) ve E. moseleyi (Tristan da Cunha ve Gough Adaları). Moleküler filogenetik analizler, bu üç taksonun yaklaşık 0,97 milyon yıl önce ayrıldığını göstermektedir. Bu ayrışma, deniz sıcaklıklarındaki değişiklikler ve okyanus akıntılarındaki farklılıklar gibi çevresel faktörlerle paralel gelişmiş olabilir. Fosil kayıtları, kaya penguenlerinin kökeninin yaklaşık 5–7 milyon yıl öncesine, Geç Miyosen dönemine kadar uzandığını göstermektedir. Bu erken evrimsel süreç, penguenlerin okyanus ekosistemlerine adaptasyonunun temelini atmıştır.
Güney Kaya Penguenleri (Pexels - Anna)
Ekoloji, Davranış ve Yaşam Döngüsü
Habitat ve Dağılım
Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), subantarktik ve güney okyanuslarında, özellikle Falkland Adaları, Heard Adası, Macquarie Adası, Crozet Adaları ve Campbell Adası gibi kayalık adalarda koloniler oluşturur. Bu tür, denizle doğrudan temas halinde olan dik yamaçlar ve kayalık kıyı şeritlerinde yuvalanmayı tercih eder. Yuvalama alanları genellikle deniz seviyesinden 0–100 m yükseklikteki bölgelerde yer alır ve bu alanlar çoğunlukla denizle doğrudan temas halindedir. Koloniler, kayalık alanlarda ve denize yakın bölgelerde yoğunlaşır.
Güney kaya penguenleri, deniz yaşamlarının büyük bir kısmını kıyısal sularda geçirir. Ortalama dalış derinlikleri 10–25 m arasında değişirken, bazı bireyler 100 m'ye kadar derinliklere inebilir. Dalış süreleri genellikle 30–120 saniye arasında olup, 171 saniyeye kadar uzayabilir. Bu penguenler, sabah saatlerinde kolonilerinden ayrılarak denize açılır ve günün büyük bir kısmını beslenerek geçirirler. Birçok birey, denizden dönüşlerinde geceyi denizde geçirir, bu da türün gece avlanma yeteneğini gösterir. Beslenme sırasında, denizaltı akıntılarından ve okyanus tabanından besin arayışına girerler.
Beslenme Ekolojisi
Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), beslenme alışkanlıkları ve avlanma stratejileriyle denizel ekosistemlerin önemli bir parçasıdır. Bu türün diyetinin büyük bir kısmını kril (özellikle Euphausia lucens), mürekkep balığı ve diğer kabuklu deniz hayvanları oluşturur. Balık tüketimi ise azdır ve genellikle Notothenia ve Myctophidae gibi soğuk su balıklarını içerir. Avlanma sırasında, Güney kaya penguenleri genellikle deniz tabanına yakın bölgelerde, bentik dalışlar yaparak beslenirler. Bu dalışlar, su sütununda dikey hareketler yerine, deniz tabanında yatay hareketlerle gerçekleşir. Böylece, avlarını sıkıştırarak verimli bir şekilde yakalayabilirler.
Gruplar hâlinde avlanma da bu türün beslenme stratejilerinde önemli bir yer tutar. Bireyler, 20–200 kişilik gevşek sürüler hâlinde senkronize dalışlar yaparak, avlarını sıkıştırıp su yüzeyine sürüklerler. Bu kooperatif avlanma yöntemi, birim zaman başına av getirisini artırır.
Üreme Biyolojisi
Güney kaya pengueni (Eudyptes chrysocome), monogam bir tür olup, her yıl aynı eşle üremeye devam eder. Üreme dönemi, bulunduğu coğrafyaya bağlı olarak değişiklik gösterir; örneğin, Falkland Adaları'nda üreme dönemi Ekim ayında başlarken, diğer bölgelerde bu tarih farklılık gösterebilir. Çiftler, genellikle iki yumurta bırakır; ilk yumurta küçük ve hafif olup, ikinci yumurta büyük ve ağırdır. B-yumurtası genellikle ilk önce çatlar. Kuluçka süresi 32–34 gün arasında değişir ve her iki ebeveyn de bu sürece katılır.
Yavru çıktıktan sonra, ilk 24–26 gün boyunca baba tarafından korunur; anne ise bu süre zarfında denizde beslenir. Yavru, 24–26 günlükken "kreş" evresine geçer; bu dönemde, hem erkek hem de dişi ebeveyn yavruyu besler. Yavru, yaklaşık 60–130 gün içinde yuvadan ayrılır ve 12–22 aylık okyanus göçü sonrası erişkin tüylerine kavuşarak koloniye geri döner. Yıllık tüy dökümü (moulting) döneminde bireyler, iki–üç hafta boyunca karada oruç tutar; bu süreçte yeterli yağ rezervi önemlidir.
Koruma Durumu
Güney kaya sıçrayan penguen (Eudyptes chrysocome), IUCN Tehlike Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi’nde en son 2020 yılında değerlendirilmiştir. Türün popülasyonları, 20. yüzyılın ilk yarısındaki yüksek bolluktan günümüze hızla azalmış ve son üç nesilde %30’u aşan bir düşüş göstermiştir. Bazı koloniler istikrara kavuşmuş gibi görünse de, su sıcaklığındaki değişimlere bağlı besin bulunabilirliği sorunlarıyla ilişkili olduğu düşünülen toplu ölüm olayları, popülasyonların toparlanmasını engelleyecek sıklıkta meydana gelmektedir. Bu nedenle, popülasyon eğiliminin gelecekte de hızla azalmaya devam edeceği öngörülmekte ve tür Hassas (Vulnerable) kategorisinde sınıflandırılmaktadır.
