Güney Köprüsü (Southbridge), bilgisayar anakartlarında yer alan yonga seti mimarisinin temel bileşenlerinden biri olarak, düşük hızlı çevre birimlerinin işlemci ile iletişimini yönetir. Yüksek hızlı bileşenlerle (RAM, GPU) doğrudan iletişim kuran Kuzey Köprüsü (Northbridge)’nün aksine, Güney Köprüsü; USB, SATA, ses kartı, ağ arabirimleri ve BIOS gibi sistemin çevresel donanımlarına dair veri yollarını koordine eder. Bu yapılar günümüzde doğrudan ayrı bir çip şeklinde bulunmasa da, fonksiyonel olarak halen anakart tasarımında önemli bir rol oynar.

Mimari Konumu ve Veri Yolu Yapısı

Geleneksel anakart yapısında Güney Köprüsü, fiziksel olarak CPU’ya en uzak noktada, genellikle anakartın alt kısmına yerleştirilir. Kuzey Köprüsü, yüksek hızlı veri yolları üzerinden CPU ile doğrudan iletişim kurarken; Güney Köprüsü ile CPU arasındaki bağlantı, Kuzey Köprüsü üzerinden dolaylı olarak sağlanır. Bu yapı:

Daha düşük frekansta çalışan veri yollarına sahiptir.
Gecikmeye toleranslı çevresel veri trafiğini işler.
Bus mimarileriyle çalışır: LPC, SPI, PCI, ISA gibi çeşitli iletişim protokollerine sahiptir.

Modern sistemlerde Kuzey Köprüsü'nün görevleri CPU içine entegre edilince, Güney Köprüsü de Platform Controller Hub (PCH) olarak yeniden yapılandırılmıştır. Bu entegrasyon mimari karmaşıklığı azaltırken, veri yolu yönetimini merkezi hâle getirmiştir.

Güney Köprüsü’nün Teknik Görevleri

Çevresel Aygıtlarla İletişim

USB (2.0/3.x/4.0), PS/2, seri/paralel portlar gibi çevre birimlerinin fiziksel bağlantılarını kontrol eder.
Ses kartları (AC'97, HD Audio) ile CPU arasında veri akışını sağlar.
Ethernet denetleyicileri, Wi-Fi arabirimleri, Bluetooth modülleri genellikle Güney Köprüsü tarafından adreslenir.
Donanım bağımsızlığı için PnP (Plug and Play) destekli yapı sunar.

Veri Yolu Denetimi

PCI (Peripheral Component Interconnect): Genişletme kartlarının bağlandığı veri yolu. Yavaş yavaş yerini PCI Express’e bırakmıştır.
LPC (Low Pin Count): BIOS, TPM, Super I/O gibi düşük bant genişliğine sahip bileşenlerle iletişim kurar.
SPI (Serial Peripheral Interface): Flash bellek ve firmware erişimi için kullanılır.
ISA (Industry Standard Architecture): Günümüzde tarihsel öneme sahiptir, yerini modern protokoller almıştır.

Depolama Arabirimleri Yönetimi

IDE (Integrated Drive Electronics): Geleneksel sabit disk arabirimi, ATA standardıyla uyumludur.
SATA (Serial ATA): Modern SSD ve HDD’lerin bağlandığı arayüzdür. SATA 1.5/3.0/6.0 Gbps hızlarını destekler.
RAID: Yazılımsal veya donanımsal RAID seviyelerinin (RAID 0, 1, 5, 10) denetimini üstlenir.
NVMe destekli M.2 arabirimleri, daha çok doğrudan CPU’ya bağlansa da yönetim sinyallerinde PCH kullanımı mümkündür.

BIOS ve CMOS Erişimi

CMOS belleği (Complementary Metal-Oxide-Semiconductor) üzerinden sistem konfigürasyon bilgileri ve donanım yapılandırmaları saklanır.
UEFI/BIOS yazılımları, sistemin açılış sırasında POST (Power-On Self Test) işlemlerini yönetir.
BIOS flashlama, güncelleme ve güvenlik (Secure Boot, BIOS Lock) fonksiyonlarını destekler.

Güç Yönetimi ve Uyandırma (ACPI)

ACPI (Advanced Configuration and Power Interface) protokolüyle düşük güç modlarının (S0–S5) uygulanmasını sağlar.
Wake-on-LAN, Wake-on-USB, thermal throttling, fan speed control gibi enerji optimizasyon fonksiyonlarını yürütür.
Batarya durumunu, adaptör gücünü ve sistem sıcaklıklarını denetleyerek CPU ile koordineli çalışır.

Kesme (Interrupt) Yönetimi

Donanımdan gelen kesme sinyalleri (IRQ) önceliklendirilerek CPU’ya yönlendirilir.
Kesme çatışmalarını (conflict) engellemek için IRQ yönetim tabloları kullanılır.
Modern sistemlerde APIC (Advanced Programmable Interrupt Controller) yapısıyla entegre şekilde çalışır.

Güney Köprüsünün Gelişim Süreci

Intel Tarafında Evrim

Intel'in ilk Güney Köprüsü çözümleri, PIIX (PCI IDE ISA Xcelerator) serisiyle başlamış, daha sonra bu yapı ICH (I/O Controller Hub) serisiyle modernleştirilmiştir. 2008 yılı itibarıyla, bellek denetleyicisi ve grafik arabirimi işlemciye entegre edilmiş, böylece Kuzey Köprüsü ortadan kaldırılmıştır. Ardından, Güney Köprüsü’nün görevleri genişletilerek PCH (Platform Controller Hub) adıyla tek bir çip hâlinde yeniden tanımlanmıştır. Bu geçiş:

USB 3.x, SATA 6 Gbps, Thunderbolt gibi teknolojilere destek kazandırmış,
Anakart tasarımını sadeleştirmiş,
Gecikmeleri azaltarak sistem performansını artırmıştır.

AMD Tarafında Evrim

AMD tarafında ise Güney Köprüsü'nün evrimi Fusion Controller Hub (FCH) olarak adlandırılmıştır. Özellikle APU mimarisi (işlemci ve grafik biriminin birleştiği yapı) ile bellek ve PCIe hatları işlemcinin içine alınırken, Güney Köprüsü işlevleri FCH'ye aktarılmıştır. Bu yapı, aşağıdaki görevleri sürdürmeye devam etmiştir:

Disk ve USB bağlantılarının yönetimi
Ses ve ağ arabirimlerinin kontrolü
Güç tasarruf teknolojileri (Cool'n'Quiet, S3 uyku modları)

Modern Dönemde Güney Köprüsünün Rolü

Modern bilgisayar mimarilerinde fiziksel olarak bağımsız bir Güney Köprüsü çipi bulunmamaktadır. Ancak işlevsel açıdan bu yapının temel görevleri hâlâ sürdürülmektedir. Bugün PCH/FCH gibi entegre çözümlerle Güney Köprüsü’nün şu görevleri devam etmektedir:

Çok sayıda USB portunun yönetimi
TPM (Trusted Platform Module) gibi güvenlik modüllerinin entegrasyonu
NVMe SSD'ler için yüksek bant genişliği sağlayan veri yolları
BIOS/Firmware güncellemeleri, enerji tüketimi takibi ve donanım uyumluluğu

Güney Köprüsü (Southbridge)