Hadımoğlu Konağı, Çanakkale'nin Bayramiç ilçesinde konumlanmış tarihi bir yapıdır. 18. yüzyıl âyan mimarisinin öne çıkan bir taşra örneği olarak kabul edilen konak, 1796-1797 yıllarında Hadimzade Osman Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Günümüzde, Bayramiç çevresinden toplanmış ve günlük yaşamda kullanılan etnografik eserlerin sergilendiği bir müze olarak işlev görmektedir. Konak, gösterişli tavanları, kalem işi ve altın yaldız süslemeleriyle 18. yüzyılın özelliklerini barındırmakta ve Bayramiç için mühim bir kültür mirası olarak varlığını sürdürmektedir.
Hadımoğlu Konağı (Bayramiç Kaymakamlığı)
Tarihçe
Konağın, kitabelerinden anlaşıldığına göre, 1795-96 (H. 1211) tarihlerinde yapıldığı tahmin edilmektedir. Vakıf kayıtlarında yer alan ancak günümüzde kayıp olan iki satırlık bir kitabeye göre, yapı Hac Emirî (emir-ul hac) Osman adlı bir kişi tarafından 6 Recep 1211 (5 Ocak 1797) tarihinde yaptırılmıştır. Ayrıca, kuzey cephesindeki bir madalyonun ortasında Arapça sıva üzerine kalem işiyle "Maşallah 1211" tarihi yazılıdır. O dönemde Bayramiç'in en önemli yöneticisi olan Hadımzade Osman Bey'in konağı inşa ettirdiği kabul edilmektedir. Osman Bey'in, Bayramiç'te cami (1792), çeşme (1793-4) ve köprü (1800-1) gibi eserlerden oluşan bir külliye yaptırdığı bilinmekte olup, konağın da bu yapı topluluğunun bir parçası olarak inşa edildiği düşünülmektedir. Osman Bey'in, Konya'nın Hadim kasabasından gelerek bölgeye yerleşen ve âyânlık yapan Hadımoğlu ailesinin bir ferdi olduğu belirtilmektedir. Hadımoğlu Konağı, 1973 yılında varislerinden satın alınarak Kültür Bakanlığı'na devredilmiş, restorasyon geçirdikten sonra müze haline getirilmiş ve 1996 yılında Bayramiç Kaymakamlığı'na tahsis edilmiştir.
Mimari Özellikler
Hadımoğlu Konağı, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan âyan mimarisinin bir örneğidir. Bu dönemdeki âyan yapıları, genellikle İstanbul'daki sultanî mimarinin daha küçük ölçekli kopyaları niteliğindedir. Konak, Bayramiç'in merkezinde, iki sokağın kesişim noktasında konumlanmıştır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan iki katlı bir yapı olup, kuzey ve batıdan avlu ile çevrilidir. Günümüze ulaşan bölüm, konağın harem kısmıdır. Konağın selamlık bölümünün ise eskiden var olduğu, haremle içten bağlantılı olduğu ve aynı adı taşıyan çeşmenin karşısında yer aldığı ancak 1948'de yıkıldığı bilinmektedir. Avlunun güneydoğu köşesinde, harem bölümüne dıştan eklenmiş, üç bölümlü tuğla bir hamam kalıntısı mevcuttur.
Avlu: Avluya, kuzeybatıda yer alan iki katlı kemerli girişten girilir. Giriş, düşey dikdörtgen formlu bir niş içinde, yuvarlak kemerli demir kapı ile sağlanır. Avlu, yamuğa yakın bir plana sahip olup zemini kesme taş ile döşenmiştir. Müze olarak kullanılması nedeniyle avluda çeşitli kitabe parçaları, küpler, sütun ve kaide parçaları sergilenmektedir. Batı kenarının ortasında mermer bir çeşme bulunmaktadır.
Cepheler: Mevcut harem bölümünün avluya bakan kuzey cephesi dışındaki tüm cepheleri sağırdır. Yüksek cephe duvarları, sokak dokusuna uyum sağlamak amacıyla yamuk planlı inşa edilmiş, bu nedenle kuzeydoğu köşesi pahlıdır. Pahın üst kısmı, yatay şeritlerle bölümlenmiş üçgen şekilli süslemelerle bezenmiştir. Binanın kırmızı boyalı diğer onarılmış kısımları, cephelerin sonraki yıllarda onarım gördüğünü düşündürmektedir.
Giriş Ünitesi: Konağın kuzeydoğu köşesinde yer alan giriş ünitesi, iki katlı bir kule şeklinde tasarlanmıştır ve üst katına içeriden duvara bitişik bir merdivenle ulaşılabilmektedir.
Alt Kat: Kesme taş malzemeden yapılmış alt katın kuzey ve güney cephelerinde açıklıklar bulunurken, diğer cepheleri sağırdır. Kuzey cephede altışar adet düşey dikdörtgen formlu, demir parmaklıklı ve sivri kemerli pencereler yer alır. Girişten sonraki ilk bölüm, kare planlı sofadır. Sofanın kuzey ve batı kenarlarında, dilimli korkuluklara sahip mermer sedirler uzanır. Sofanın merkeze yakın bir bölümünde mermer bir havuz bulunmaktadır. Sofanın zemin döşemesi büyük mermer bloklardan oluşur. Sofanın güney ucunda, ona dik konumda, doğu-batı doğrultusunda uzanan ara bir bölüm mevcuttur; bu bölüm batıda helâya açılır. Helâ, dar ve dikdörtgen bir koridordur. Ara bölümün doğu ucunda ise ocaklı, nispeten sade bir mekân bulunur, muhtemelen orijinalinde mutfak veya kiler olarak kullanılmıştır.
Kuzeydoğu Odası (Alt Kat): Kareye yakın bir birimdir. Ahşap bir sedirle çevrilidir ve sedirin girişe bakan yüzünde C ve S kıvrımlı süslemeler ile şematize edilmiş bir cami tasviri yer alır. Odada bir ocak ve gül ağacından yapılmış çift bölmeli ahşap bir dolap bulunur. Tavanı, merkezdeki yirmi dört kollu meyve motiflerinden oluşan dairesel süslemelerle, ışınsal şekilde dışa açılan kartuşlarla bezenmiştir. Tavan süslemelerinde kırmızı ve yeşil renkler ağırlıktadır.
Kuzeybatı Odası (Alt Kat): Kapısı onarım sırasında kemerli bir açıklığa dönüştürülmüştür. Ahşap bir sedirle çevrili olup, sedirin korkulukları taştandır ve girişe bakan yüzünde kabartma şeklinde şematik bir cami tasviri yer alır. Odada mermer bir ocak ve üç bölmeli ahşap dolap bulunur. Tavanında dörtgen formlu, kenarları kıvrım dalları şeklinde düzenlenmiş bir süs öğesi vardır.
Merdiven: Sofanın güney ucunda yer alan on beş basamaklı ahşap merdiven, selamlık bölümüne açılan ancak günümüzde kapalı olan bir kapı açıklığının önündedir. Merdiven tavanında kırmızı ve mavi renkle boyalı bir çarkıfelek motifi bulunur.
Üst Kat: Ahşap döşemeli üst kat, alt kat ile aynı plan düzenine sahiptir. Alt kattaki sofa, üst katta bir balkona dönüşmüştür. Üst katın kuzey cephesi, alt katın aksine süslüdür. Odalar avluya ve terasa üçer pencereyle açılır. Pencerelerin hemen üzerinde, tavan eteğinde, kalem işi süslemeler ve alçı şebekeli küçük pencere sıraları dikkat çeker. Kalem işi süslemeler çoğunlukla vazodan çıkan çiçekler şeklindedir. Üst katta iki "başoda" (ana oda) ve bunlardan doğuda olana güney yönünde eklenmiş bir üçüncü oda ile bunların arasındaki sofadan oluşur. Üst katın batı kenarında, alt katta olduğu gibi bir helâ bulunmaktadır.
Kuzeydoğu Odası (Üst Kat - Başoda): Kare planlıdır. Ahşap bir sedirle çevrilidir. Doğu duvarında kıvrım dallar ve çiçeklerle süslü ahşap kapakları olan iki yüklük bulunur. Bu yüklüklerden birinin kapağında iki minareli bir cami motifi (İstanbul'daki Ortaköy ve Dolmabahçe Camileri'ni anımsatan Ampir üslubunda) ve bir köşk tasviri dikkat çekmektedir. Odada, dikdörtgen çerçeve ve barok karakterli süslemelerle sınırlanmış mermer kaideli bir ocak yer alır. Tavanı altın yaldızlı, çiçekli kıvrım dallar ve C, S kıvrımları ile süslenmiş iç içe üç kare çerçeve içine alınmıştır. Bu oda, süslemeleri itibarıyla binanın iki "başoda"sından biridir.
Kuzeybatı Odası (Üst Kat - Başoda): Kareye yakın planlıdır. Ahşap bir sedirle çevrilidir. Sedirin batı kenarında mermer bir ocak bulunur ve davlumbazı yüksek kabartmalı barok karakterli süslemelerle oyulmuştur. Güney duvarında çift gözlü bir dolap yer alır. Batı duvarı içinde, günümüzde yıkılmış olan selamlık bölümüne geçişi sağlayan bir merdiven bulunur. Tavanı altın yaldızlı süslemelerle iki bölümlüdür; ortadaki sekizgenin köşelerde üçgen bölümlerle tamamlanmasından oluşan bir kompozisyon dikkat çeker.
Hadımoğlu Konağı (Bayramiç Kaymakamlığı)
Süsleme Özellikleri ve Duvar Resimleri
Hadımoğlu Konağı, kalem işi tekniğindeki duvar resimleriyle, 18. yüzyıl ortalarından itibaren Batı etkisiyle Türk resim sanatında görülen akımın önemli bir temsilcisidir. Bu süsleme türü, başkentten (Topkapı Sarayı) Anadolu'ya yayılarak cami, ev, şadırvan ve türbelerde kendine yer bulmuştur. Konağın her odasında, kalem işi ve altın yaldız süslemelerle bezeli gösterişli tavanlar mevcuttur. Konağın üst katındaki iki "başoda"nın güney duvarlarında, ahşap dolapların üzerinde ve üst kattaki helânın doğu duvarında üç adet manzara resmi bulunmaktadır.
Kuzeydoğu Odası Güney Duvarındaki Resim: Barok karakterli bir çerçeve içine alınmış bu manzara tasvirinde denizle ayrılmış iki kara parçası görülür. Resmin solunda üç kemer gözlü bir köprü bu iki kara parçasını birbirine bağlamaktadır.
Kuzeybatı Odası Güney Duvarındaki Resim: Deniz kıyısında çeşitli binalar, bunların gerisinde ağaçlık alanlar ve tepeler yer alır. Buradaki tasvir edilen yerin, 1835'te yıkılarak yerine Dolmabahçe Sarayı yapılan İstanbul Beşiktaş Sarayı olma ihtimali bulunmaktadır.
Üst Kat Helâsı Doğu Duvarındaki Resim: Köşelerde barok karakterli "S" kıvrımlı motiflerin oluşturduğu bir panonun sınırladığı kalem işi bir peyzaj manzara tasviridir. Ana motif sıradağlar olup üzerinde çam ve akasya ağaçları ile beş bina yer almaktadır. Bu tasvirin Bayramiç'i betimlediği de öne sürülmüştür.
Genel olarak, bu manzara resimlerinde minyatür üslubuyla Batı'nın üçüncü boyutunu benimseyen karma bir üslup göze çarpar. Bu tasvirlerin, gözlem kadar, sanatçının hayal gücüne ve başkent özlemine dayandığı belirtilmiştir.
Plan Tipolojisi ve Karşılaştırmalar
Hadımoğlu Konağı, "dış sofalı" olarak tanımlanan plan grubuna dahil edilir; odalar sofanın bir yanına sıralanmıştır. Geleneksel Türk evinde güvenlik ve mahremiyet endişesiyle merdivenin girişin hemen karşısında yer alması sık görülmezken, konağın geniş bir avlu içerisinde bulunması bu prensibe aykırı düşmemektedir. Yüksek çevre duvarları ve gözetleme kulesi, yapının sadece zengin bir yerel yöneticiden ziyade, tedirgin bir derebeyinin istekleri doğrultusunda düzenlendiğini düşündürmektedir. Konağın mimari paralelleri arasında Emirgan Şerifler Yalı Köşkü (1725-1728) ve İstanbul Takyeciler Camii avlusundaki 18. yüzyıla ait bir ev gösterilebilir. Konağın tavanları, geometrik desenlerle süslenmiş olup en gösterişli kısımları merkezleridir. Alt kat sofasındaki tavan yüksek kabartma olarak işlenmiş, çiçek ve C, S kıvrımlarıyla bezenmiştir. Merdiven üzerinde ve üst kat sofasında çarkıfelek motifi bulunur. Odaların tavanları barok kökenli ve içbükey profillidir. Özellikle üst kat odalarındaki tavan süslemeleri, merkezdeki altın yaldızlı sekizgen ve daire motifleriyle, alçı süslemelerle dikkat çeker. Bu tavan örneklerinin en yakın paralelleri Topkapı Sarayı İkballer Dairesi'nin tavanında görülebilir. Ocaklar, pencerelerin bulunmadığı duvarlarda, sedirin ortaya yakın bir kısmında yer alır ve yarım daire planlıdır.
