Harmancık, Bursa iline bağlı, Kütahya, Bursa ve Balıkesir illerinin kesişim noktasında yer alan bir ilçedir. Yüzölçümü 365 km² olan ilçe, Bursa’ya 96 km uzaklıkta konumlanmıştır. Doğusunda Domaniç ve Tavşanlı, batısında Gökçedağ İstasyonu ve Dursunbey, kuzeyinde Keles ve Orhaneli, güneyinde ise Simav ilçeleriyle çevrilidir.

Tarihçe

Harmancık’ın tarihi, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarına dayanır. 1324-1325 yıllarında Orhaneli’nin (Adranos) fethiyle birlikte yerleşim birimi olarak şekillenmiştir. Bölge, Roma İmparatoru Hadrianus tarafından kurulan Adranos Kenti’nin sınırları içinde yer alıyordu. Hadrianus, bugünkü Orhaneli’yi av sahası olarak kullanmış ve Ilıcaksu kaplıcaları çevresinde hamamlar inşa ettirmiştir; bu hamamların kalıntıları günümüzde hala görülebilir. Osmanlı döneminde Harmancık, Adranos’a bağlı küçük bir köy olarak varlığını sürdürmüş, zaman zaman kaza statüsü kazanmıştır. 1869 yılında Orhaneli, Harmancık’a bağlı bir bucak olarak yönetilmiştir. 6 Eylül 1922’de Yunan işgalinden kurtulan Harmancık, 19 Haziran 1987’de 3392 sayılı kanunla ilçe statüsüne kavuşmuştur. 1973’te belediye olan ilçenin adı, çevresindeki dört dere veya tepeden geldiği düşünülen “Çardı” olarak da bilinir. Arkeolojik buluntular, M.Ö. 3000 yıllarına tarihlenen gaga ağızlı testilerle ilçenin en az 5000 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu göstermektedir.

Coğrafi Yapı

Harmancık, Uludağ’ın güney eteklerinde, Asar Dağı ile Küplü Dağı arasında yer alan bir havzada konumlanmıştır. Engebeli ve dağlık bir araziye sahip olan ilçenin batısında Şadırvan Deresi, güneydoğusunda Eskici Deresi ve güneyinde Çardı Deresi bulunur. Bu dereler, tarım arazilerini sulamada kullanılır ve Çardı Deresi’nde balık avcılığı yapılır. İlçenin yüzölçümü 365 km² olup 13.220 hektar tarım alanı ve 23.016 hektar orman ve fundalık alana sahiptir.

İklim ve Bitki Örtüsü

Harmancık’ta karasal iklim hakimdir; yazlar sıcak, kışlar sert geçer. Yoğun kar ve yağmur yağışlarının yanı sıra uzun süreli kırağı, bitki örtüsünü olumsuz etkiler. Yıllık ortalama sıcaklık 13,37 °C’dir. İlçenin bitki örtüsü, ormanlık ve maki alanlardan oluşur; kayın, kızılçam ve ardıç gibi ağaç türleri yaygındır. Orman ve fundalık alanlar, ilçenin doğal yapısının büyük bir bölümünü kaplar.

Sosyal Yapı

Harmancık’ın sosyal yapısı, kırsal bir topluluk özelliğini taşır. İlçede eğitim, sağlık ve kültürel faaliyetler sınırlıdır ancak geleneksel değerler ön plandadır. Her yıl ağustos ayında düzenlenen ve 1947’den beri devam eden Harmancık Panayırı, çevre il ve ilçelerden yoğun ilgi görerek sosyal ve ekonomik canlılık sağlar. Somut olmayan kültürel miras unsurları arasında danışık, tongurdaklı kaşık, evlenme gelenekleri, geleneksel Türk okçuluğu ve yağmur duası yer alır. Eğitim açısından, Uludağ Üniversitesi’ne bağlı Harmancık Meslek Yüksekokulu’nda aşçılık, mobilya ve dekorasyon, muhasebe, pazarlama, turizm ve otel işletmeciliği gibi bölümlerde 373 öğrenci eğitim görmektedir. İlçede bir devlet hastanesi bulunur; 2020 verilerine göre 10 yatak kapasiteli hastanede 34 sağlık personeli hizmet verir.

Ekonomik Yapı

Harmancık ekonomisi madencilik, tarım ve hayvancılığa dayanır. İlçede krom madeni açısından zengin yataklar bulunur; Türkiye’de krom ilk kez 1848’de Harmancık’ta keşfedilmiştir. Krom rezervleri 5-6 milyon ton potansiyele sahiptir ve %10-40 Cr₂O₃ tenörüne sahiptir. Ayrıca manyezit, mermer ve asbest yatakları da mevcuttur. Tarımda arpa, buğday, nohut, mısır, ayçiçeği, çilek, şekerpancarı ve anason yetiştirilir ancak tarım arazilerinin sınırlı olması nedeniyle tarım genellikle aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılır. Hayvancılık da önemli bir gelir kaynağıdır. 1994 madencilik krizinden sonra kapanan krom ve mermer ocakları işsizliği artırmış, bölge halkı Tunçbilek ve Orhaneli’deki kömür işletmelerinde çalışmaya yönelmiştir. Gökçedağ Tren İstasyonu, ilçenin Bursa, Balıkesir, İzmir, Eskişehir ve Ankara’ya ulaşımını kolaylaştırır ve ekonomik faaliyetlere katkı sağlar.

Turizm Potansiyeli

Harmancık, termal turizm ve eko-turizm açısından potansiyel taşır. Bizans dönemine dayanan Ilıcaksu Kaplıcaları, romatizma gibi ağrılı hastalıklara iyi gelmesiyle bilinir ve yaz aylarında çevre illerden ziyaretçi çeker. Kaplıcaların suyu 35,5-45,5 °C sıcaklıkta olup 3 lt/sn debi ile kaplıca tesislerinin ısıtılmasında kullanılır. Karacaköy Göleti, Cevce Pınarı, Ilıcaksu Hamamları, Akkuş Dede çevresi ve Asar Tepe, ilçenin dinlenme ve mesire alanlarıdır. Tarihi Karaveyisoğlu Konakları, ilçenin önemli kültürel miraslarından biridir. Ağustos ayındaki panayır, turizm hareketliliğini artırır. Ancak ilçede turizm işletme belgeli konaklama tesisi bulunmamakta, belediye belgeli tek tesis %38,72 doluluk oranıyla hizmet vermektedir.

Demografik Yapı

2021 itibarıyla Harmancık’ta 6.016 kişi yaşamaktadır; nüfusun %51,2’si kadın, %48,8’i erkektir. Nüfus piramidi, yaşlı nüfusun ağırlıkta olduğunu gösterir; 65-69 yaş grubu %9,92 ile en yüksek oranı oluşturur. İlçede 22 köy ve 9 mahalle bulunur. Köyler: Akpınar, Alutça, Balatdanişmend, Bekdemirler, Çakmak, Çatalsöğüt, Dedebali, Delicegüney, Dutluca, Gedikören, Gökçeler, Gülözü, Harmancıkakalan, Hopandanişmend, Ilıcaksu, İsaklar, Kışmanlar, Kocapınar, Kozluca, Nalbant, Okçula ve Yeşilyurt’tur. Merkez mahalleleri ise Merkez, Ece, Çamoğlu, Saçaklı, Kılavuzlar, Kepekdere, Yayabaşı, Balısaray ve Karaca’dır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Harmancık, Türkiye’de 533., Bursa’da 15. sıradadır ve 4. kademe ilçeler arasında yer alır.