Hikikomori, en başta Japonya'da tanımlanmış ağırlıklı olarak gençlerde görülen ve çoğunlukla uzun süreli bir sosyal geri çekilme durumunu ifade eden psikopatolojik ve sosyal bir sendromdur. Terim, Japoncada "geri çekilme ve mahkum olma" anlamına gelir. Hem sosyal temastan kaçınma eylemini hem de bu durumu yaşayan kişiyi tanımlamak için bir isim olarak kullanılır. Bu durum, ergenlerin ve genç yetişkinlerin, aylarca, hatta yıllarca evlerinin, genellikle de ebeveynlerinin evindeki tek bir odaya kapanarak okul, iş veya diğer sosyal etkileşimlerden kaçınmasıyla karakterizedir. Kişiler, fiziksel ihtiyaçları dışında odalarından nadiren çıkar ve genellikle uzun süreler boyunca internet, okuma veya video oyunları gibi etkinliklerle zaman geçirir.

Tanım ve Tanı Ölçütleri

Hikikomori için evrensel olarak kabul görmüş tek bir tanım olmamasına rağmen Japonya'da psikiyatristler ve hükümet, durumu tanımlamak üzere operasyonel kriterler geliştirmiştir. Japonya Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı (MHLW) tarafından 2003 ve 2010 yıllarında belirlenen kriterler, kişinin yaşam tarzının eve odaklanmasını, okula veya işe gitme konusunda ilgi veya isteklilik göstermemesini ve belirtilerin en az altı ay boyunca devam etmesini şart koşuyordu.

Bu durum, sosyal katılımı (okul, iş, ev dışındaki etkileşimler) dışlayan ve kişinin evde kalmasıyla süren bir sosyal geri çekilmeyi ifade ediyordu. MHLW'nin 2003'teki ilk kriterleri, Hikikomori tanısı konulabilmesi için şizofreni veya diğer zihinsel bozuklukların dışlanmasını gerektiriyordu. Ancak, uluslararası araştırmaların etkisiyle, 2020 yılında Kato ve arkadaşları tarafından revize edilen tanı kriterleri, klinik uygulamada bir değişikliğe işaret etmiştir.

Bu revize edilmiş kriterlere göre, Hikikomori; kişinin evinde belirgin sosyal izolasyonun olması, bu sürekli sosyal izolasyonun en az altı ay sürmesi ve izolasyonla ilişkili belirgin işlevsel bozukluk veya sıkıntının bulunmasıyla tanımlanır. 

Epidemiyoloji

Vaka sayılarına bakıldığında, Japonya Kabine Ofisi'nin 2016 verilerine göre 15-39 yaş aralığında yaklaşık 540.000 kişinin altı aydan uzun süredir sosyal olarak geri çekildiği bildirilmiştir. Bu durum 2019'da 40-65 yaş aralığındaki Hikikomori sayısının 610.000 olarak tahmin edilmesiyle artmıştır bu da yaşlanan bir Hikikomori nüfusuna işaret etmektedir.^【1】 

Demografik özellikler açısından, semptom başlangıcı tipik olarak ergenlik döneminde görülmekle birlikte, ilk başvurunun yaşı genellikle 20'lerdedir. Vakaların çoğunluğunu erkekler oluşturmakta ve erkeklerin kadınlardan 3:1'den daha fazla sayıda olduğu rapor edilmiştir.^【2】  Bu durumla bağlantılı olarak, Japonya'da "8050 Krizi" olarak adlandırılan bir endişe de mevcuttur; bu kriz, 50'li yaşlarına giren Hikikomori çocukların, 80'li yaşlarındaki ebeveynlerinin fiziksel, finansal veya bilişsel sorunlar yaşamaya başlamasıyla sürdürülemez duruma gelebilecek durumlara işaret etmektedir.^【3】 

Etiyoloji ve Katkıda Bulunan Faktörler

Hikikomori sendromunun ortaya çıkışı, iç içe geçmiş biyopsikososyal faktörlerin birleşimiyle açıklanmaktadır. Psikolojik ve ailevi faktörler arasında içe dönük kişilik yapısı, aşırı utangaçlık, kaçınmacı veya kararsız bağlanma örüntüleri dikkat çekmektedir. Ayrıca, travmatik çocukluk deneyimleri, akran zorbalığı mağduriyeti, ebeveynler tarafından yaşanan reddedilme ya da aşırı koruma tutumu ve eleştiriye karşı duyulan aşırı hassasiyet, sendromun gelişimine zemin hazırlayabilir. Sosyal ve kültürel faktörler de bu durumu tetikleyen unsurlardır.

Japonya'daki katı ve standartlaştırılmış eğitim ve sınav sisteminin yarattığı baskı altında başarısızlık hissi ve ebeveyn/toplumsal beklentileri karşılayamama kaygısı, bireyi aileden geri çekilerek rahatlama aramaya yöneltebilir. Öte yandan, gecikmiş modern dönemde sosyal yapıların parçalanması ve geleneksel değerlerin krizi de toplumsal bir etken olarak görülmektedir. Bilgi teknolojilerindeki ilerlemeler ve bunun bir sonucu olarak azalan doğrudan sosyalleşme imkanları, Hikikomori vakalarının artmasında rol oynayan faktörler arasında gösterilmektedir.

Ayırıcı Tanı ve Eşhastalık (Komorbidite)

Sosyal geri çekilme, hikikomorinin temel özelliği olmasına rağmen ayırıcı tanıda bir yelpaze sunar; zira şizofreni, anksiyete bozuklukları (sosyal fobi, OKB), majör depresif bozukluk veya kaçınmacı kişilik bozukluğu gibi pek çok psikiyatrik durum sosyal izolasyonla ilişkilidir. Hikikomori vakalarının yaklaşık yarısında (oranlar %33 ile %54,5 arasında değişmektedir) psikiyatrik eşhastalık (komorbidite) görülmektedir.^【4】 

Sık rastlanan eştanılar arasında yaygın gelişimsel bozukluk, yaygın anksiyete bozukluğu, distimi, uyum bozukluğu, şizofreni, kişilik bozuklukları (kaçınmacı, şizoid, obsesif-kompulsif) ve internet bağımlılığı yer alır. Ayrıca, eşlik eden zihinsel bir bozukluğun bulunmadığı durumlara "birincil hikikomori" denilirken, eşlik eden psikiyatrik bir bozukluğun bulunduğu durumlar "ikincil hikikomori" olarak adlandırılır, ancak bu terimlerin kullanımı tartışmalıdır.

Kültüre Bağlı Sendrom Tartışması ve Küreselleşme

Hikikomori, başlangıçta Japonya'ya özgü bir "kültüre bağlı sendrom" (culture-bound syndrome) olarak kavramsallaştırılmıştır. Ancak günümüzde hikikomoriye benzer vakalar Asya ülkeleri (Güney Kore, Çin, Tayland, Singapur, Hindistan, İran) başta olmak üzere, Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Okyanusya ve Afrika'da da bildirilmektedir.

Bu küreselleşme, hikikomorinin Japonya'nın kültürel bir ifadesi olmanın ötesinde modern toplumun bir ifadesi olarak küresel bir sorun haline geldiğini ve "kültürel sıkıntı kavramları" (cultural concepts of distress) altında anlaşılabileceğini düşündürmektedir. Örneğin, Türkiye'den de bu sendromla ilişkilendirilen vaka bildirimleri bulunmaktadır.

Tedavi ve Prognoz

Hikikomorinin tedavisi, genel olarak kabul gördüğü gibi, çok boyutlu bir yaklaşımı gerektirir. Tedavinin bir bileşeni, aile desteğidir. Bu kapsamda ebeveynlere, cezalandırma veya emir verme gibi yöntemler yerine hastanın kendi iletişimi veya eylemleri başlatması için sabırla bekleme gibi etkileşim tarzları önerilebilir. Ayrıca, erken psikoterapi müdahalesinin bir tedavi prognozu (bir hastalığın seyri hakkında tahmini ve iyileşme şansı olup olmadığı) ile ilişkilendirildiği bildirilmiştir. Nörobiyolojik nedenler arasında bağışıklık sistemi, oksidatif stres ve sosyal beyin ağının potansiyel rolleri öne sürülse de tedavilere yönelik bu alanda henüz çok az bilgi mevcuttur. Öte yandan, COVID-19 pandemisi sırasında uygulanan sosyal kısıtlamalar ve karantinaların hikikomori benzeri sosyal geri çekilme riskini artırabileceğine dair endişeler ortaya çıkmıştır.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedisi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.