Tanım

(ḫurde-bīn خرده‌بین)

1. Gözle görünmeyen ufak şeyleri gösteren alet; mikroskop.
2. Küçük ve ince şeyleri görebilen, inceliklerden anlayan kişi; müdekkik.
3. Edebiyat: İncelikleri görebilen, detaylara dikkat eden, hassas düşünen kişi.

Köken

Hurde-bîn kelimesi, Farsça ḫurde (خرده) “küçük” ve bīn (بین) “gören” kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur.

• Sözcük, hem fiziksel anlamda bir mikroskobu hem de mecazi olarak detaylara dikkat eden, ince görüşlü bir kişiyi ifade eder.

Kullanım Alanları

• Bilim: Mikroskop gibi küçük şeyleri büyüterek gösteren aletleri tanımlamak için.
• Edebiyat: Detaylara dikkat eden, incelikli düşünen ve hassas analiz yapabilen kişileri tanımlamak için.
• Felsefe: İnceliklere önem veren düşünürler veya filozofları betimlemek için.

Farklı Alanlardaki Kullanım

• Bilim ve Teknoloji: Mikroskop ve benzeri aletler için.
• Edebiyat: Sanat eserlerinde veya metinlerde ince detaylara dikkat çeken bir üslup.
• Sosyal Yaşam: İncelikli ve detaylı düşünce yapısına sahip kişiler için.

Örnek Cümleler

• Hurde-bîn bir filozof, gerçekleri en küçük detaylarında dahi arar.
• Mikroskop, günümüz biliminde hurde-bîn bir araç olarak kullanılmaktadır.
• Şair, eserinde hurde-bîn bir üslup kullanarak detaylara dikkat çekmiştir.

Eski Türk Edebiyatından Örnek Cümleler

1. Örnek

Kân-ı ‘irfân-ı İlâhî bahr-i şer‘-i Ahmedî

Sa‘d-ı millet seyyid-i ümmet imâmü’l-müttekîn

Mahzenü’l-Esrâr-ı millet nâsır-ı ahkâm Hakk

Matla‘ü’l-Envâr-ı hikmet feylesof-ı hurde-bîn

(İlâhî irfan madeni, Ahmed’in (Hz. Muhammed) şeriatının denizi / Milletin kutluluğu, ümmetin önderi, ayne’l-yakîn bilen imam / milletin Mahzenü’l-Esrâr’ı, Allah’ın kanununun yardımcısı / Hikmetin Matla‘ü’l-Envâr’ı inceliklerden anlayan filozof) (Ebu’s-Su‘ûd)^【1】 

2. Örnek

Âsiyâ-veş bî-temîz olma ögitme bulduguñ

Hurde-bîn olup dakîkuñ gözle pervîzen gibi

(Değirmen gibi bulduğunu öğütme, kirli olma; elek gibi ince şeyleri görüp inceyi gözle) (Kadrî)^【2】