İbnü’l-Ayn Zerbî olarak bilinen Şeyh Muvaffakuddîn Ebû Nasr Adnan b. Nasr b. Mansur bugün Türkiye-Suriye sınırına yakın bir yerleşim olan Ayn Zerbe’dendir.

Uzun müddet Bağdad’da ikamet etmiş ve ilk tahsilini burada almıştır. Tıb ve felsefe eğitimi almış ve Nücûm/Astronomi’de yetkinleşmiştir.

Bağdad’dan ayrılarak Mısır’a giden Zerbî vefatına kadar burada kalmıştır. Mısır’daki Fatımî halifelerinin emrinde tıb sahasında hizmet etmiş ve itibarlı bir mevki elde etmiştir.

Kendisi hakkında en detaylı bilgiye ulaştığımız kaynağın sahibi olan İbn Ebî Useybia babasından İbnü’l-Ayn Zerbî’nin Mısır’da nasıl meşhur olduğuna dair şu hikayeyi nakletmektedir:

“Bağdat’tan Mısır’a bir elçi gönderilmişti. Bu kişi Bağdat’tan tanıdığı İbnü’l-Ayn Zerbî’nin ilimdeki derinliği, çok yönlü tahsili ve üstün meziyetleri hakkında bilgi sahibiydi. Kahire’deki yollardan birinden geçerken İbnü’l-Ayn Zerbî’yi yol kenarında oturmuş, astrolojiyle meşgul olurken gördü. Onu tanıdı, selam verdi ve onun böylesine derin ilme sahip olup tıbda da üstün yetkinliğe ulaşmasına rağmen böyle bir durumda oluşuna hayret etti ve bu hâl zihninde yer etti.

Elçi, vezirle görüşüp sohbet ederken İbnü’l-Ayn Zerbî’nin ismini andı; onun ilmi, fazileti, tıbdaki yetkinliği ve diğer sahalardaki başarılarını anlattı. Henüz Mısırlıların onu tanımadığını, hakkının bilinmediğini ve böyle birinin göz ardı edilmemesi gerektiğini söyledi. Bu sözler üzerine vezir, onunla görüşmeyi arzuladı ve huzuruna çağırttı. Onunla görüştü, konuşmasını dinledi ve anlattıklarından etkilendi; ilimdeki konumunu ve üstünlüğünü tasdik etti. Durumu halifeye bildirdi, halife de onun ilmine layık bir şekilde kendisine ihsanlarda bulundu. Ardından da bu ihsanlar ve armağanlar kesintisiz devam etti.”

^{İbnü'l-Ayn Zerbî Temsili Çizimi (Yapay Zeka ile Oluşturuldu.)}

Meşgul olduğu alanların yanı sıra Arapça’yı çok iyi bildiği ve yazı yazma konusunda mahir olduğu ifade edilmektedir. İbn Ebî Useybia bizzat “kendi hattı ile pek çok eserini gördüğünü ve son derece güzel, kaliteli ve ilme yakışır bir tarzda kaleme alındığını” özellikle vurgulamaktadır.

Doğum tarihi bilinmeyen İbnü’l-Ayn Zerbî Kahire’de halife ez-Zâfir bi-Emrillah (ö. 549/1154) döneminde 548/1153-54’de vefat etmiştir.

İbnü’l-Ayn Zerbî’nin Eserleri

• el-Kâfî fî’t-Tıbb: 510/1116 yılında Mısır’da yazmaya başladığı bu eseri, 26 Zilkade 547/22 Şubat 1153 tarihinde tamamlamıştır.
• Şerhu Kitâbi’s-Sınâʿati’s-Sagîra li-Câlînûs: Galenos’un “Küçük Tıp Sanatı” adlı eserinin şerhi.
• er-Risâletü’l-Muḳniʿa fî’l-Manṭıḳ: Bu risâleyi Ebû Nasr el-Fârâbî ve İbn Sînâ’nın sözlerinden derleyerek kaleme almıştır.
• Mücerrebât fî’t-Tıbb ʿalâ Cihati’l-Kenâş: Tıpta denenmiş tedavileri konu alır; bu notlar öğrencisi Zâfir b. Temîm tarafından hocasının vefatından sonra Mısır’da derlenip düzenlenmiştir.
• Risâle fî’s-Siyâse: Siyaset üzerine bir risâledir.
• Risâle fî Taʿazzuri Vücûdi’ṭ-Ṭabîbi’l-Fâzıl ve Nifâḳi’l-Câhil: Faziletli bir hekimin bulunmasının zorluğu ve cahil hekimin zararları hakkında yazılmıştır.
• Makâle fî’l-Hasâ ve ʿİlâcihi: Taş hastalıkları (böbrek/mesane taşı) ve tedavisi üzerine bir makaledir.

İbnü’l-Ayn Zerbî’nin Talebeleri

Nasr b. Mahmud b. el-Maruf: İbnü’l-Ayn’dan hikemî ilimleri okumuş ve ona bir müddet mülâzemet etmiştir.

Es-Sedîd Ebu’l-Mansur Abdullah b. eş-Şeyhü’s-Sedid: İbnü’l-Ayn’dan tıb okumuştur. Mısır halifelerine hizmet etmiştir.

İbn Cemî‘ Şemsü’r-Riyase Ebu’l-Aşâir Hibetullah: İbnü’l-Ayn’dan tıb tahsil edenlerdendir. Sonrasında Selahaddin b. Yusuf b. Eyyub’a hizmet etmiştir. Kendine ait tıb tahsiline hasredilmiş bir meclisi vardır.