İbrahim Refik Saydam, 8 Eylül 1881 tarihinde İstanbul'da doğmuştur. Türk hekim, siyasetçi ve devlet adamıdır. Atatürk ile birlikte Samsun’a çıkan 18 subaydan biri olan Refik Saydam, Millî Mücadele’nin öncü kadrolarında yer almış; Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığı görevlerinde bulunmuştur.
Hayatı
Refik Saydam, İstanbul’un Fatih semtinde 1881 yılında doğdu. Babası Çankırı’nın Çerkeş ilçesi Karacaviran nahiyesi Dolap Köyü’nden gelen ve İstanbul’da yağ ticareti yapan Hacı Mehmet Efendi, annesi ise Divrikli Osman Efendi’nin torunu Fatma Zehra Hanım’dır.
Eğitimine mahalle mektebinde başlayan Refik Saydam, 1892’de Fatih Askerî Rüştiyesi’ne, ardından Çengelköy Askerî Tıbbiye İdadisi’ne devam etti. 1905 yılında Askerî Tıbbiyeden Tabip Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Gülhane Seririyatı’nda klinik çalışmasının ardından çeşitli sağlık ve askerî görevlerde bulundu. Almanya’da Berlin Askerî Tıp Akademisi ve Scharite Hastanesi’nde eğitim gördü.
Askerî ve Sıhhiye Görevleri
Balkan Savaşı’nda kolera ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele etti. 1. Dünya Savaşı yıllarında Sahra Müfettiş-i Umumisi Muavinliği görevini yürüttü. Galiçya Cephesi’nde Türk Kolordusu Sağlık Teşkilatı’nı teftiş etti.
Millî Mücadele Dönemi
Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışında karargâhta Sıhhiye Müfettiş Muavini olarak yer aldı. Erzurum ve Sivas Kongreleri’ne katıldı. TBMM’nin açılışında Bayezid Mebusu olarak görev yaptı. Millî Müdafaa Vekâleti Sıhhiye Dairesi Reisliği ve ardından Sağlık ve Sosyal Yardım Vekilliği yaptı.
Bakanlık ve Başbakanlık Yılları
Beş defa Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı görevine getirilen Refik Saydam, Türkiye’nin sağlık teşkilatını kurdu, koruyucu sağlık hizmetlerini geliştirdi, sağlık okullarının açılmasına öncülük etti. 1925’te Kızılay Cemiyeti Genel Başkanlığı’na seçildi ve bu görevi 14 yıl sürdürdü.
Atatürk’ün vefatının ardından Celâl Bayar kabinesinde İçişleri Bakanlığı ve CHP Genel Sekreterliği görevlerini yürüttü. 25 Ocak 1939’da Başbakanlığa atandı. II. Dünya Savaşı’nın zorlu koşulları altında iç ve dış siyaseti yönetti.
Ölümü ve Cenaze Töreni
8 Temmuz 1942 gecesi İstanbul Pera Palas Oteli’nde kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Cenazesi İstanbul’da düzenlenen büyük törenin ardından trenle Ankara’ya getirildi. Ankara’da yapılan askerî ve resmî törenle Hacı Bayram Camii haziresine defnedildi.
Hatırası
Refik Saydam, Türkiye’de sağlık teşkilatlanmasının ve koruyucu hekimliğin öncülerinden kabul edilmektedir. Soyadı Kanunu sonrasında Atatürk tarafından “Saydam” soyadı verilmiştir. 1925’te İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi ve 1974’te Çukurova Üniversitesi tarafından fahri profesörlük unvanı ile onurlandırılmıştır.
