İhsan Oktay Anar, İstanbul kökenli bir ailenin en küçük ferdi olarak, 21 Kasım 1960'ta Yozgat'ta dünyaya geldi. Aile büyükleri, 1893 yılında Kazan'dan Osmanlı topraklarına göç etti ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde "Anar" soyadını aldı. Babası Mehmet Sait Bey, tekelde müskirat eksperi olarak çalıştı; annesi Bedia Hanım ise devlet memurluğu yaptı. İki ablası -Süheyla ve Füruzan- bulunan Anar, erken yaşlardan itibaren kitaplarla ilgilenmeye başladı. Suskunlar romanını ablalarına ithaf etti.

Eğitim ve Özel Hayat

İlk ve ortaokul eğitimini İstanbul'da tamamlayan Anar, 1974'te ailesinin İzmir'e yerleşmesiyle Karşıyaka Erkek Lisesi'ne başladı. Kütüphanede vakit geçirmeyi tercih etmesi sebebiyle devamsızlık yapmış, okulu o dönem tamamlayamamış; lise diplomasını daha sonra Akşam Sanat Lisesi'nden almıştır. 1984 yılında Ege Üniversitesi Felsefe Bölümü’nden mezun oldu. Akademik yolculuğuna aynı üniversitede devam eden Anar, 1989'da Sokrates Öncesi Felsefede Varlık Sorunu konulu yüksek lisans tezini, 1994'te ise Antik Yunan Felsefesinde Zaman Kavramı başlıklı doktora tezini bitirdi.

Başlıca akademik uzmanlık alanı Antik Yunan felsefesi olup, Sokrates, Platon ve Aristoteles'in düşüncelerini derslerinin merkezine yerleştirdi. 2011 yılında Ege Üniversitesi Felsefe Bölümü’ndeki yardımcı doçentlik görevinden emekli oldu.

1995 yılında Güneydoğu Anadolu’da yedek subay olarak askerlik görevini yerine getirdi. 1999’da Özlem Anar ile evlendi ve Amat romanını eşine adadı. Sanatla ilgilendi; resimle uğraştı, tabela boyacılığı yaptı, klasik müziğe ilgi duydu ve keman çaldı. Eşi Özlem Anar’ın Kayıp Ruhlar Kitabı adlı eserinin kapak illüstrasyonunu kendisi yaptı. Yazarlık kariyeri boyunca kamuoyu önünde görünür olmayı tercih etmedi. Röportaj vermekten ve kitle iletişim araçlarında yer almaktan kaçındı. Yeni Binyıl gazetesi ile Öküz, Hayvan ve Ot gibi edebiyat dergilerinde yazılar yayımladı.

Edebi Üretimi ve Anlatı Dünyası

İhsan Oktay Anar'ın yayımlanan ilk öyküsü, 1985 yılında Morköpük dergisinde çıkan “Kâfirler İçin Apologya”dır. 1995’te yayımladığı ilk romanı Puslu Kıtalar Atlası, yazarın edebi eseridir. Eser, 17. yüzyıl İstanbul'unda geçer ve hayalî ile gerçeği harmanlayan kurguya sahiptir. Yirmiyi aşkın dile çevrilmiştir, sinema uyarlaması gerçekleşmemiştir. 2015 yılında İlban Ertem tarafından çizgi roman formatında uyarlanmıştır. 1996 tarihli Kitab-ül Hiyel, üç farklı karakterin yaşam öykülerini teknik çizimlerle aktaran bir romandır. 1998’de çıkan Efrâsiyâb’ın Hikâyeleri ise, ölüm ve Cezzar Dede isimli karakterlerin birbirlerine anlattığı anlatılardan oluşur. Bu eser, İngiltere’de ve İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda sahneye taşınmıştır.

2005 yılında yayımlanan Amat, deniz temalı romanlardandır. “İç içe geçmiş kurmaca” tekniğiyle Nuh’un gemisi temasını yeniden yorumlar. 2007 yılında okuyucuyla buluşan Suskunlar, iyilik ile kötülük arasındaki çatışmayı alegorik ögelerle ele alır. 2012 tarihli Yedinci Gün, baba, oğul ve hayalet ana temaları üzerinden üç bölümlü bir yapıda yakın geçmişteki olaylara göndermeler yapar. 2014’te yayımlanan Galiz Kahraman, yazarın en yalın dilli eseridir. 2022'de yayımlanan Tiamat, yazarın en son çıkan yapıtıdır. Ayrıca, Puslu Kıtalar Atlası’ndan önce yazdığı, henüz basılmamış olan Tamu adında bir eseri daha bulunmaktadır.

Anar’ın romanları biçimsel olarak postmodern anlatım tekniklerini kullanır. İç içe geçmiş kurmacalar, rüyalar içinde rüyalar gibi yapılar, metinlerde iç katman sağlar. Metinler arasılık, yazarın anlatı evreninde bulunur. Kur’an, İncil, Tevrat gibi kutsal metinler, Mesnevi, divan edebiyatı, Yunan mitolojisi ve Batı felsefesinden yapılan göndermeler, birçok eserinde görülür. Descartes'in sözü olan “Düşünüyorum, öyleyse varım” ifadesinin “Düş görüyorum, öyleyse varım” şeklinde dönüştürülmesi gibi felsefi göndermeler, yazarın metne yaklaşımında yer alır. Dili, Osmanlıca, argo ve halkın kullandığı ifadelerle zenginleştirilmiş bir üsluba sahiptir.

Temalar, Eleştiriler ve Edebi Konumu

Anar’ın anlatı dünyasındaki karakterler çoğunlukla erkeklerdir. Hazine avcılarından dervişlere, haydutlardan filozoflara kadar geniş bir erkek karakter yelpazesi mevcuttur. Kadın karakterler sayıca azdır ve erkek karakterler daha baskındır. Romanlardaki erkek figürler genellikle bilgi, güç veya ölümsüzlük arayışıyla hareket eder. Bu arayışlar çoğunlukla karakterlerin başarısızlığıyla sonuçlanır.

Güç ve iktidar hırsı, hemen hemen bütün eserlerde ana tema olarak işlenir. Kadın-erkek ilişkileri ise çoğunlukla baskı ve şiddet ekseninde ilerler. Toplumsal eleştiriler, özellikle Galiz Kahraman gibi romanlarda yer almıştır. Bu eleştiriler arasında dinin bir araç olarak kullanılması, akademik çevrenin yetersizliği, kültürel mirasın ticari amaçlarla sömürülmesi, sanat ve edebiyat dünyasındaki yüzeysellik gibi konular bulunur. Söz konusu eleştiriler, alegorik ve ironik yollarla sunulmuştur.

İhsan Oktay Anar, bu dili ve anlatı yapısıyla çağdaş Türk romanında bir yer edinmiştir. Fantastik ögeleri tarihsel katmanlarla birleştirerek bir olay örgüsü ve bir anlatı evreni inşa etmiştir. Geleneksel roman kalıplarını kullanmamış, yapıları kullanmıştır. Akademik birikimi ve yazınsal eserleriyle Türk romanı üzerinde izler bırakmıştır.

Eserleri

Puslu Kıtalar Atlası (1995): 17. yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda kurgulanan romanda gerçeklik ve rüya, tarih ve hayal iç içe geçmiştir. Başkarakter Bünyamin ve babası Uzun İhsan Efendi aracılığıyla çok katmanlı bir hikâye sunulur. Roman; felsefi göndermeler, düşsel şehirler ve fantastik motifler içerir. Yirmiyi aşkın yabancı dile çevrilmiş, 2015’te İlban Ertem tarafından çizgi romana uyarlanmıştır.

Kitab-ül Hiyel (1996): Üç mucidin (Üzeyir, Deli Efruz ve İdris Çelebi) öykülerini anlatan bu eser, mühendislik bilgisi ile hayal gücünü birleştiren “hiyel” (mekanik aygıt) teması etrafında şekillenir. Roman, teknik çizimlerle zenginleştirilmiştir ve Osmanlı dönemi bilim tarihine bir bakış açısı getirir. Çizimleri yazarın kendisine aittir.

Efrâsiyâb’ın Hikâyeleri (1998): Masal ve mitoloji atmosferinin bulunduğu bu eserde, ölüm ve yaşlı Cezzar Dede, birbirlerine öyküler anlatır. Korku, aşk, çocukluk, suç gibi konulara odaklanan sekiz hikâyeden oluşur. “Kurmaca içinde kurmaca” tekniği belirgindir. Türkiye ve İngiltere’de tiyatro sahnesine uyarlanmıştır.

Amat (2005): Deniz romanlarındandır. 17. yüzyıl sonlarında, Amat adlı bir savaş gemisinin denizcileri üzerinden kurgulanan romanda, Nuh’un gemisi imgesi, kutsal metin motifleri, şeytani figürler ve mitolojik göndermeler iç içe geçer. Bir “deniz alegorisi”dir.

Suskunlar (2007): Osmanlı’nın son dönemlerine yerleştirilen kurgu, musikiyi mistisizmle buluşturur. Başkarakter Eflatun’un hayatı etrafında, iyilik ve kötülük arasındaki mücadelenin alegorik anlatımı sunulur. Şehir, musiki, kader ve sessizlik temaları işlenmiştir.

Yedinci Gün (2012): Roman; “Baba”, “Oğul” ve “Hayalet” başlıklarında üç ana bölümden meydana gelir. Türkiye’nin yakın tarihine dokunan bu yapı, politik ve varoluşsal sorgulamalarla örülüdür. İlahi göndermeler, güncel siyasi eleştiriler metin boyunca iç içe geçmiştir. Kapak tasarımı yazar tarafından yapılmıştır.

Galiz Kahraman (2014): Yazarın Osmanlıca kelimeleri en az kullandığı romanıdır. Sıradan bir anti-kahramanı merkeze alır; güç, itibar ve şöhret arzusunun bireylere etkisini gösterir. Kapitalizm, edebi çevreler, akademik dünya ve dinin metalaşması gibi temalar alegorik bir biçimde eleştirilmiştir.

Tiamat (2022): Babil mitolojisindeki yaratılış tanrıçası Tiamat’a gönderme yapan eserde, kaos ve düzen, başlangıç ve son kavramları ekseninde felsefi ve kozmolojik bir kurgu inşa edilmiştir.