İtfaiyecilik Haftası (Yangından Korunma Haftası), Türkiye’de her yıl 25 Eylül ile 1 Ekim tarihleri arasında, yangın güvenliği kültürünü güçlendirmek, afet öncesi hazırlık düzeyini yükseltmek ve itfaiye teşkilatının görev, yetki ve sorumluluklarını toplum nezdinde görünür kılmak amacıyla düzenlenen ulusal bir farkındalık haftasıdır.

^{İtfaiyecilik Haftasına Dair Röportajlar (Lüleburgaz Belediyesi)}

Haftanın odağında, yangınların önlenmesi ile yangın anında doğru davranışların benimsenmesi yer alır; bu nedenle kamu kurumları, yerel yönetimler, eğitim kurumları, sivil toplum kuruluşları ve medya, yaygınlaştırma ve eğitim faaliyetlerini eşgüdümle yürütür. Uygulama alanı yalnızca okullarla sınırlı değildir; konutlar, işyerleri, kamu binaları ve toplu yaşam alanları için alınacak önlemler bütüncül bir çerçevede ele alınır.

Hafta boyunca gerçekleştirilen etkinliklerin temel ekseni, önleme–hazırlık–müdahale döngüsünün ilk iki basamağını güçlendirmektir. Bu kapsamda duman algılama ve uyarı sistemlerinin kullanımı, ev ve kurumlar için yangın kaçış planlarının hazırlanması ve tatbikatlarla sınanması, yangın sınıfları ve söndürme maddeleri bilgisi, yanma/yangın üçgeni, flashover ve backdraft gibi kritik olguların tanıtımı, mutfak ve elektrik kaynaklı yangın risklerinin azaltılması, yaşlılar, çocuklar, engelliler ve evcil hayvanlar için farklılaşan güvenlik gereksinimlerinin planlaması öne çıkar.

^{YIBA Çarşısında Çıkan Yangına Müdahale Eden İtfaiye Ekipleri (Anadolu Ajansı)}

Belediyelerin itfaiye birimleri eğitimler, açık alan gösterileri, istasyon ziyaretleri ve bilgilendirme stantları düzenlerken; mesleki-teknik okullar ve üniversiteler seminerler, atölyeler ve uygulamalı eğitimlerle içerik üretir. Sivil toplum kuruluşları ise yapı güvenliği, yalıtım ve mevzuata uygunluk başlıklarında rehber materyaller ve kamuoyu bilgilendirmeleriyle sürece katkıda bulunur.

İtfaiyecilik Haftası, yıllara göre değişen temalarla güncel risk algısına ve toplumsal ihtiyaçlara yanıt verecek şekilde tasarlanmaya çalışılır. Bu tematik yaklaşım, bireysel ve kurumsal hazırlığın artırılmasına, doğru ekipman kullanımının teşvik edilmesine, “önlemek söndürmekten kolaydır” ilkesinin benimsenmesine ve afet yönetiminin yerel düzeyde kurumsallaşmasına hizmet eder. Böylece hafta, itfaiye teşkilatının operasyonel kapasitesini tanıtmanın ötesinde, toplum genelinde sürdürülebilir bir yangın güvenliği kültürü oluşturmayı hedefleyen eğitsel ve pratik bir çerçeve sunar.

Tarihçe

Osmanlı dönemi şehir güvenliğinin kurumsal bileşenlerinden biri olan itfaiye örgütlenmesinin kökleri, literatürde ilk defa 1714 tarihiyle beraber kurumsalalştığı kabul edilen Tulumbacılar Ocağı’na kadar götürülür. Cumhuriyet döneminde ilk modern itfaiye biriminin kuruluş günü kesin olarak tespit edilememiştir. Bu sebeple anma ve farkındalık faaliyetlerinin takvimlendirilmesinde, belediyelere bağlı Cumhuriyet İtfaiyeleri'nin kuruluş tarihi olan 25 Eylül 1923 esas alınmıştır. Böylece Eylül’ün son haftası “İtfaiye Haftası” olarak benimsenmiştir. Ancak 1960’lı yılların sonrasında bu uygulama kesintiye uğramıştır.

1970’lerin başında Ankara İtfaiye Müdürü Baki Akansel, Bakanlar Kuruluna bağlı Kaza ve Yangınlardan Koruma Kurumu ile işbirliği içinde haftayı “Yangından Korunma Haftası” adıyla yeniden canlandırmış; İstanbul İtfaiyesi’nin kuruluş tarihine denk getirme ve adlandırmayı “İtfaiye Haftası”na çevirme önerileri de gündeme gelmiştir. Ankara’da yaklaşık on üç yıl sürdürülen bu kutlamalar, ülke genelinde ise aynı süreklilikte yaygınlaşmamıştır.

^{1970 Yılı Tulumbacılar Takımı Gösterisi (Anadolu Ajansı)}

Modern dönemde haftanın kurumsal kapsamı 1990 yılında İstanbul’da yeniden tesis edilmiştir. Bu çerçevede 24 Eylül–1 Ekim 1990 tarihleri arasında sergiler, paneller, açık alan gösterileri, “Tulumbacılar Takımı Gösterisi”, istasyon etkinlikleri ve okul ziyaretlerini içeren geniş katılımlı bir program uygulanmış; itfaiye hizmetlerinin yalnızca yangın söndürmeyle sınırlı olmadığı, kurtarma ve eğitim işlevleriyle birlikte kamuoyuna tanıtılmıştır.

Takip eden yıllarda belediyelerin ve mesleki kuruluşların düzenli faaliyetleriyle hafta, yerel yönetimler ve eğitim kurumlarının ortaklaştığı bir farkındalık platformuna dönüşmüştür. Güncel uygulamada haftanın 25 Eylül–1 Ekim tarihlerinde yapılan kutlamalar ve yıllara göre değişen temalarla eğitimlerin yürütülmesi sürmektedir.

Amaç ve Kapsam

İtfaiyecilik Haftası’nın temel amacı, yangınların önlenmesi ve olası yangınlara hazırlık düzeyinin yükseltilmesidir. Bu çerçevede hafta, bireylerin ve kurumların riskleri tanımlamasını, doğru ekipman kullanımını öğrenmesini ve yangın anında uygulanacak davranış kalıplarını önceden prova etmesini hedefler.

^{İzmir Belediyesi Yangın Tatbikatı (İzmir İtfaiyesi)}

Hedef kitlesi yalnızca öğrenciler değildir; gençler, yetişkinler, yaşlılar, engelliler ve evcil hayvanların bulunduğu haneler dâhil, toplumun tüm kesimleri kapsama alınır. Kapsamın genişliği, yangın güvenliği kültürünün eğitimden konut güvenliğine, işyeri uygulamalarından kamusal alanların yönetimine kadar çok aktörlü bir yapıda ele alınmasını gerektirir. Hafta boyunca yürütülen çalışmalar üç eksende toplanır:

1. Farkındalık ve eğitim: Okullarda, kamu kurumlarında ve açık alan etkinliklerinde yanma–yangın üçgeni, yangının evreleri (başlangıç, gelişme, sönme), flashover ve backdraft gibi kritik olgular tanıtılır; konut ve işyerleri için yangın kaçış planı hazırlanması, duman algılama–uyarı sistemlerinin (duman dedektörleri) doğru konumlandırılması ve periyodik kontrolü öğretilir.

2. Tatbikat ve uygulama: Binalarda tahliye tatbikatları yapılır; söndürücü sınıfları ve doğru kullanım teknikleri uygulamalı olarak gösterilir; mutfak, elektrik ve doğalgaz kaynaklı yangın risklerini azaltmaya yönelik rutinler (temizlik, bakım, cihazların talimata uygun kullanımı) pekiştirilir.

3. Kurumsal işbirliği ve yaygınlaştırma: Belediyelerin itfaiye birimleri, mesleki-teknik okullar, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ortak programlar yürütür; halka açık gösteriler, istasyon ziyaretleri, sergiler ve panellerle teknik bilgi gündelik yaşama tercüme edilir. Yapı güvenliği ve ısı–ses–yangın yalıtımı gibi konularda rehber materyaller üretilir; medya yoluyla bilgilendirici kampanyalar düzenlenir.

Temelde tüm bu eğitimlerin amacı “önlemek söndürmekten kolaydır” ilkesi etrafında bütünleşir. Risklerin kaynağında azaltılması, erken uyarı ve hızlı, güvenli tahliye için gerekli hazırlıkların standart hâle getirilmesi, kişisel ve kurumsal sorumlulukların somut adımlara dönüştürülmesi beklenir. Böylece hafta, itfaiye teşkilatının operasyonel görünürlüğünü artırmanın ötesine geçerek, süreklilik taşıyan bir yangın güvenliği kültürü inşasına hizmet etmeyi hedefler.

Kutlamalar ve Etkinlikler

İtfaiyecilik Haftası kapsamında düzenlenen faaliyetler, kamuoyuna açık bilgilendirme–tanıtım etkinlikleri ile kurum içi–kurumlar arası uygulamalı eğitim ve tatbikatları kapsar. Belediyelerin itfaiye birimleri, eğitim kurumları ve sivil toplum kuruluşları tarafından ortaklaşa yürütülen programlarda; istasyon ziyaretleri, araç–gereç tanıtımları, açık alan gösterileri ve çocuklara yönelik atölyeler öne çıkar. Okul gezileriyle öğrencilere kişisel güvenlik, dumanın tehlikeleri ve doğru tahliye davranışı anlatılır; yetişkinlere yönelik oturumlarda konut ve işyeri yangın riskleri, söndürücü sınıfları ve doğru kullanım teknikleri, elektrik–doğalgaz kaynaklı risk azaltma yöntemleri ele alınır.

^{İtfaiye Haftası Broşür Dağıtımı Etkinliği (Hudut Gazetesi)}

Hafta boyunca pek çok kurumda yangın ve tahliye tatbikatları yapılır. Bu tatbikatlarda alarm–tahliye–toplanma–yoklama zinciri uygulanır; merdiven ve koridorların kullanımı, acil çıkışların erişilebilirliği ve asansörlerin kullanılmaması gibi temel ilkeler pekiştirilir. Uygulamalı bölümlerde, başlangıç evresindeki yangınlara güvenli müdahale prensipleri, yanma/yangın üçgeni, flashover ve backdraft gibi olgulara ilişkin uyarı işaretleri ve kapalı hacimlerde havalandırma–gaz soğutma yaklaşımlarının mantığı açıklanır. Sağlık ve güvenlik personeli için dumanın etkileri, kişisel koruyucu donanımın (maskeler, eldivenler, kıyafetler) sınırları ve doğru kullanımına dair teknik hatırlatmalar yapılır.

Kamuya açık etkinliklerde, yangın kaçış planı hazırlanmasına ilişkin örnek şemalar ve basit kontrol listeleri paylaşılır: duman algılama–uyarı sistemlerinin yerleşimi ve test periyotları, söndürücülerin tipi–konumu–bakımı, elektrik panosu ve gaz kesme vanasının işaretlenmesi, toplanma noktası belirlenmesi gibi adımlar somutlaştırılır. Mutfak kaynaklı risklere yönelik gösterimlerde yağ yangınlarına suyla müdahalenin tehlikesi, kapağı kapatma ve enerji kesme uygulamaları, küçük çocukların bulunduğu hanelerde “riskten arındırılmış pişirme alanı” oluşturma ilkeleri vurgulanır.

^{İtfaiye Haftası Kutlamaları (Yalova Belediyesi)}

Sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütleri, yapı güvenliği ve yalıtım başlıklarında rehber materyaller, broşürler ve bilgilendirme stantlarıyla katkı verir; belediyeler medya ve sosyal medya aracılığıyla temaya uygun kamuoyu kampanyaları yürütür. Kimi programlarda tarihsel sürekliliği vurgulayan temsili gösteriler (örneğin erken dönem yangınla mücadele yöntemlerinin canlandırılması) düzenlenir; müze ve sergilerde itfaiye teşkilatının gelişimi, araç–donanım evrimi ve kent yaşamındaki rolü görsel malzemelerle sunulur.

Yerel ölçekte, hafta genellikle günlük temalara bölünerek planlanır. Konut güvenliği ve aile eylem planı, eğitim kurumlarında tatbikat ve bilinçlendirme, işyerlerinde risk değerlendirmesi ve söndürücü eğitimi, kamu binalarında tahliye denemeleri, açık alan gösterileri ve istasyon “açık kapı” günleri. Bu çerçeve, katılımcı profilini genişleterek çocuklar, yaşlılar ve engelliler dâhil olmak üzere farklı gruplara yönelik erişilebilir içerikler üretmeyi amaçlamaktadır.

Güncel Eğitim ve Bilinçlendirme Çalışmaları

Eğitim ve bilinçlendirme, haftanın omurgasını oluşturur ve “önleme–hazırlık” ekseninde davranış değişikliği yaratmayı hedefler. Programlar; okul öncesinden lise düzeyine, kamu kurumlarından özel sektöre ve hanelere kadar geniş bir yelpazede, yaş ve risk grubuna uygun içeriklerle kurgulanır. Temel öğrenme çıktıları; yangının fiziksel temellerini kavrama (yanma/yangın üçgeni), yangının evrelerini ve uyarı işaretlerini tanıma (özellikle flashover ve backdraft riski), başlangıç evresi yangınlara güvenli müdahale ilkelerini bilme, duman algılama–uyarı sistemlerinin doğru yerleşimi ve periyodik testlerini yapma, yangın kaçış planı hazırlama ve tatbikatla sınama, elektrik–doğalgaz–mutfak kaynaklı riskleri azaltma gibi başlıklarda toplanır.

^{İtfaiye Haftası İçin Örnek Bir Bilinçlendirme Semineri (Şanlıurfa Büyükşehir)}

Okullarda yürütülen etkinlikler, kısa sınıf içi anlatımlar ile uygulamalı atölyeleri birleştirir. Dumanın davranışı ve çömelerek tahliye, toplanma noktasına ulaşma ve yoklama, asansör kullanımının yasaklanması, acil çıkış işaretlerinin takibi gibi kurallar görsel materyallerle pekiştirilir. Öğrenciler ve veliler için “evde güvenlik eylem planı”na yönelik kontrol listeleri hazırlanır. Her odadan iki kaçış yolu, toplanma yeri belirleme, elektrik sigortası–gaz kesme vanası–yangın söndürücü konumlarının işaretlenmesi, duman dedektörü test periyotları ve pil değişim tarihleri gibi somut adımlar sınıf etkinliği olarak uygulanır. Çocuklara, yangın sırasında dolaplara/yatak altına saklanmama, oyuncak almaya geri dönmeme, kapı kolu–kapı yüzeyinin ısısını kontrol etme ve dumanlı ortamda alçak kalma ilkeleri tekrar ettirilir.

Kurum ve işyerlerinde eğitimler, risk değerlendirmesi ve ekipman yeterliliğiyle başlar. Başlangıç yangınlarına uygun söndürücü sınıfı seçimi ve kullanım tekniği (emniyet piminin çekilmesi, nozül yönü, kısa ve süpürme atımları, güvenli yaklaşma mesafesi) uygulamalı olarak gösterilir. Elektrik panolarının periyodik bakım kayıtları, uzatma kabloları ve priz yükleri, yağlı mutfak yüzeylerinin temizliği, fritözlerde termostat kullanımı, sıcak işlemler için izin ve gözetim prosedürleri, depolama alanlarında düzen–ayrışma ve kaçış yollarının açıklığı gibi tedbirler kurum içi yönergelere entegre edilir. Tatbikat senaryoları, mesai saatleri içinde ve dışında, farklı kat planları ve engelli erişimi düşünülerek çeşitlendirilir.

Hane odaklı iletişimlerde, yüksek riskli gruplara erişilebilir çözümler öncelenir. Yaşlılar ve işitme/görme kısıtlı bireyler için ışıklı/vibrasyonlu uyarı cihazları, tek başına kaçamayacaklar için “yardımcı kişi” ataması, yedek anahtar ve ilaç setlerinin konumlandırılması, evcil hayvanların tahliyesine yönelik pratikler ve gece tatbikatları gibi. Mutfak güvenliği ayrı bir modül olarak işlenir. Yağ yangınlarında su kullanılmaması, tencere kapağı ile boğma, enerji kesme, tava/fritöz yağ seviyeleri, ısı kaynaklarından uzak yanıcı malzeme konumlandırma ve küçük çocuklar için 1 metrelik “güvenli pişirme alanı” oluşturma gibi ilkeler uygulamalı olarak gösterilir.

^{Çocuklar İçin Eğitim Programı (İzmir35 Haber)}

Sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütleri, yapı güvenliği ve yalıtım başlıklarında rehber dokümanlar ve bilgilendirme stantları ile sürece katkı verir; yerel yönetimlerin itfaiye birimleri, istasyon ziyaretleri ve açık alan gösterileriyle ekipman ve müdahale süreçlerini topluma anlatır. İletişim materyalleri (broşür, afiş, kısa videolar, radyo–sosyal medya spotları) tek bir yıllık temaya bağlanarak sade, tekrara elverişli mesajlarla hazırlanır; farklı dil ve okuryazarlık düzeyleri gözetilir.

Son olarak, eğitimlerin ölçme–değerlendirme boyutu göz ardı edilmez. Tatbikat sonrası süre–düzen–erişilebilirlik ölçütleriyle raporlama yapılır; aksaklıklar (kilitli acil çıkış, engellenmiş merdiven, çalışmayan alarm vb.) için düzeltici eylemler takvime bağlanır. Haneler ve kurumlar için “yıllık bakım ve tatbikat takvimi” çıkarılır; söndürücü bakımı, dedektör pil değişimi, kaçış planı güncellemesi ve personel/öğrenci eğitimlerinin periyotları bu takvimde standardize edilir. Böylece haftanın etkinliklerinin, tek seferlik kampanyalar yerine sürekliliği olan bir güvenlik kültürüne dönüşmesi amaçlanır.