İyi Çoban freski, 2025 yılında gün yüzüne çıkarılan erken Hristiyanlık dönemine ait duvar resmi kompozisyonudur. 3. yüzyıla tarihlenen fresk, kuzey duvarı zengin süslemelerle bezenmiş bir mezar odasında yer almakta olup genç, sakalsız bir figür olarak betimlenen Hz. İsa’yı omzunda büyük boynuzlu bir koç taşıyan haliyle göstermektedir.

^{İyi Çoban Freski, Kazı Çalışmaları (Panoramanews)}

Arkeolojik Bulgular

İyi Çoban freski, İznik’teki Hisardere Nekropolü’nde, kuzey duvarı zengin süslemelerle bezeli bir mezar odasında ortaya çıkarılmıştır. Nekropol, mimari yapısı, fresk tekniği ve stil analizlerine göre M.S. 2. ile 5. yüzyıllar arasında kullanılmıştır. Mezar odasında, tuğla ve taş malzeme kullanılarak inşa edilmiş bir iç düzenleme bulunmakta; bu alanda bitkisel motifler ve kuş çiftleriyle süslenmiş, klinē (dört ayaklı dikdörtgen mezar mobilyası) üzerine üç bireyin –iki yetişkin ve bir bebek– gömülü olduğu belirlenmiştir.

Freskin bulunduğu duvarda, omzunda boynuzlu bir koç taşıyan genç ve sakalsız bir figür ile iki yanında yer alan keçiler simetrik bir düzen içinde tasvir edilmiştir. Aynı mezar yapısının batı duvarında, giyimleriyle aristokrat kimlikleri vurgulanan evli bir çift ve onlara hizmet eden iki küçük hizmetli figürü betimlenmiştir. Duvarlardaki hayvan ve bitki motifleri ile insan figürlerinin bir arada yer alması, eserin pagan geleneklerle Hristiyan sanat anlayışı arasındaki geçiş sürecine işaret ettiğini göstermektedir.

^{Batı Duvarındaki Çift (Panoramanews)}

Papa Leo XIV’e Sunulan İyi Çoban Replikası

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 27 Kasım 2025 Perşembe günü, Papa Leo XIV’in Türkiye’ye gerçekleştirdiği ilk resmî yurt dışı ziyareti kapsamında, Papa’ya İyi Çoban freskinin çini üzerine yapılmış bir replikasını hediye etmiştir.

Hediye, Ankara’da düzenlenen törende takdim edilmiştir. Erken Hristiyanlık dönemine tarihlenen bu fresk, ikonografik yapısıyla dikkat çekmektedir. Arkeolojik verilere göre, İtalya dışında keşfedilen bu türdeki ilk örnek olması nedeniyle uluslararası alanda da önem taşımaktadır.^【1】  Papa’nın ziyaretinden önce freskin bulunduğu alanda incelemelerde bulunan Vatikan heyetinin, eserin sanatsal ve tarihî değeri karşısında etki altında kaldığı ifade edilmiştir.^【2】 

Erken Dönem “İyi Çoban” Betimlerinin Kökeni

Aynı şekilde, hayvanları müziğiyle etkileyen Orpheus’un lir çalarken betimlendiği sahneler de, pastoral huzur ve rehberlik kavramları üzerinden çoban imgesiyle örtüşmektedir. Bu figürler, genellikle omuzlarında koç veya keçi taşıyan genç erkek biçiminde betimlenmiştir. Söz konusu ikonografi, ilerleyen yüzyıllarda Hz. İsa'nın ruhani liderliğini ve koruyuculuğunu simgeleyen “İyi Çoban” tasvirine dönüşmüştür. Bu dönüşüm, özellikle Roma'daki Priscilla, Domitilla ve Callixtus katakomblarında yer alan duvar resimlerinde izlenebilmektedir. Pagan kökenli bu temalar, Hristiyan ikonografisinde hem içerik hem de biçim açısından yeniden yorumlanarak dinsel bir anlam kazanmıştır.

Hristiyanlık inancında İsa'nın kendisini "İyi Çoban" olarak tanımlaması, bu figürü teolojik anlamda merkezi bir sembol hâline getirmiştir. İncil'de yer alan ifadelerde İsa, kendisini koyunlarını koruyan, onların uğruna can veren ve onları bir araya getiren bir çoban olarak sunmuştur.^【3】  Erken Hristiyan sanatında bu temsiliyet, özellikle fresk, mozaik ve heykel sanatında somut biçimde yansıtılmıştır. 

Bu kapsamda, erken dönem “İyi Çoban” betimleri, Antik Dönem pagan sanatından Erken Hristiyan sanatına uzanan görsel ve simgesel bir devamlılığı temsil etmektedir. Betimlemelerin kökeni, çoban figürü etrafında gelişen mitolojik, simgesel ve sosyo-dini anlamlar üzerinden şekillenmiştir.

Antik Yunan ve Roma dönemlerinde, çoban figürü tanrısal ve kahramansı özellikler taşımıştır. Hermes ve Orpheus gibi mitolojik karakterler, çoban kimliğiyle öne çıkmakta; omzunda koç taşıyan Hermes Kriophoros tipi, İyi Çoban betimlerinin öncül figürü olarak kabul edilmektedir. Orpheus ise liriyle hayvanları etrafına toplayan bir şekilde tasvir edilmiş, bu yönüyle kurtarıcı ve rehber rolüyle İsa betimlerine benzerlik taşımıştır.

Bu erken betimlerin en belirgin özelliği, figürlerin genellikle sakalsız, genç ve yumuşak çizgilerle resmedilmesidir. Omuzda taşınan kuzu, çobanın rehberliği ve kurban edilecek hayvanla sembolik bağını ifade eder. Aynı zamanda pagan imgelerden Hristiyan ikonografisine bir geçiş niteliği taşır.

Anadolu’da 2025 yılında İznik Hisardere Nekropolü'nde ortaya çıkarılan İyi Çoban freski, bu ikonografinin Anadolu’daki ilk erken dönem örneklerinden biri olarak kayda geçmiştir. Roma dönemi katakomblarındaki benzerleriyle paralellik gösteren bu fresk, figüratif detayları ve simetrik kompozisyonu ile dikkat çekmektedir.