Kaman cevizi, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan Kırşehir ilinin Kaman ilçesi sınırlarında yetiştirilen, fiziksel ve biyolojik özellikleriyle ayırt edici nitelikler taşıyan yerel bir ceviz çeşididir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “menşe adı” olarak tescillenmiş olup, 09 Aralık 2020 tarihinden itibaren coğrafi işaret koruması altındadır. Tescil işlemi Kaman İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiştir.
Ayırt Edici Özellikleri
Kaman cevizi, açık kahverengi kabuk rengi ve açık sarı iç rengiyle tanınır. Oval ya da yuvarlak formda olan meyveler ince kabukludur (1–1,4 mm) ve kabuktan kolayca ayrılır. Ortalama meyve ağırlığı 11–16 gram, iç ağırlığı 6–8 gram arasında değişir; iç oranı ise %48–54’tür. Meyve iriliği orta ile iri arasında olup, yabancı tat ve koku içermez. Kabuk pürüzlülüğü az ya da orta düzeydedir. Ağaçları yayvan taç yapısıyla diğer ceviz türlerinden ayrılır ve her yıl düzenli verim verir. Yan dal verimi %60–70 civarındadır.
Kaman cevizi ağaçları kuvvetli kazık kök geliştirir; kökler 3–5 metre derinliğe kadar uzanabilir. Gövde gençken düzgün ve gümüş renkteyken, yaşlandıkça gri-siyah renge dönüşür ve kabukta uzunlamasına çatlaklar oluşur. Sürgünleri tüysüz, parlak zeytin yeşili veya esmer renktedir. Protogyny (önce dişi çiçeklenme) çiçek yapısına sahiptir. Meyve gözleri bir yaşlı dallarda oluşur ve salkım halinde meyve verir. Çiçeklenme dönemi 1–16 Nisan, hasat dönemi ise 20 Eylül–10 Ekim tarihleri arasındadır.
Ekolojik Koşullar
Kaman ilçesi, karasal iklim yapısı ve verimli plato niteliğindeki topraklarıyla ceviz yetiştiriciliğine elverişli bir ekoloji sunar. Kış aylarında yeterli soğuklama süresi (yaklaşık 1200–1500 saat) sağlanırken, yaz aylarında sıcak ve kurak hava koşulları cevizde kaliteyi düşüren fungal ve bakteriyel hastalıkların kontrolünü kolaylaştırır. Büyüme döneminde ideal sıcaklık aralığı 25–35 °C’dir. Aşırı sıcaklar yeşil kabukta yanmalara ve iç kararmalara yol açabileceğinden hasat zamanlaması kritik öneme sahiptir.
Üretim Metodu
Kaman cevizi üretimi yerinde aşı yöntemiyle gerçekleştirilir. Bahçe kurulmadan önce toprak analizleri yapılır; uygunluk durumunda fidan yerleri 10x10 metre aralıklarla işaretlenir ve tohumlar dikilir. İlk büyüme mevsiminde sulama, gübreleme ve terbiye işlemleri uygulanır. İkinci mevsimde, uyanmadan hemen önce Nisan ayında kalem aşı veya Ağustos ayında durgun göz aşı ile çöğürlere ceviz aşılanır. Ana gövde dik olarak oluşturulur, taçlandırma 1–1,5 metreden yapılır. Yan dalların geniş açılı ve uygun konumda olması sağlanır. Hasat, iç zarın kahverengiye dönüştüğü ve yeşil kabuğun çatladığı dönemde yapılır. Meyveler elle veya makineyle dış kabuktan ayrılır, doğrudan güneş ışığına maruz bırakılmadan kurutulur. Kabuklu ceviz %8 nem düzeyine ulaştığında kurutma tamamlanır.
Denetim ve Koruma
Kaman cevizinin coğrafi işaretli ürün olarak korunması, Kaman İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinatörlüğünde yürütülür. Denetim mercii; Kaman Belediyesi, Kaman Ziraat Odası ve Kaman Ticaret ve Sanayi Odası tarafından görevlendirilen uzmanlardan oluşur. Denetimler yılda en az bir kez rutin olarak, ayrıca şikâyet veya ihtiyaç durumunda gerçekleştirilir. Denetim kriterleri arasında kabuk rengi, kalınlığı, pürüzlülüğü, meyve ağırlığı, iç oranı, şekli, lezzeti ve üretim yerinin kayıtlarla doğrulanması yer alır. Ürün ambalajlarında “Kaman Cevizi” ibaresi, tescilli logo ve menşe adı amblemi bulunmalıdır.
Kültürel Bağlam
Kaman cevizi, yalnızca tarımsal bir ürün değil, aynı zamanda bölge kültürünün bir parçasıdır. 1991 yılından bu yana her yıl düzenlenen “Ceviz Kültür ve Sanat Festivali”, bu ürünün Kaman halkı için taşıdığı sosyal ve kültürel önemi yansıtır.
