Halfeti Karagülü (Rosa chinensis L. cv. Louis XIV), yalnızca Türkiye'nin Şanlıurfa ilinin Halfeti ilçesine özgü doğal koşullarda yetişebilen, siyaha yakın koyu kırmızı renkte çiçekler açan endemik bir süs bitkisidir. Rengi ve kokusu, yalnızca yetiştiği bölgedeki mikroklimatik faktörlerin ve kireçli toprak yapısının etkisiyle oluşur. Gül, estetik ve botanik özelliklerinin yanı sıra kültürel sembol değeri ile de öne çıkar. Ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “menşe adı” olarak tescillenmiştir.

^{Kurutulmuş Karagül Görseli (Anadolu Ajansı)}

Botanik Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Halfeti Karagülü, Rosa chinensis L. türünün Louis XIV kültivarına ait bir varyetedir. Bu tür, aromatik yapısı ve büyük tekil çiçekleri ile tanınır. Çiçeklerin en belirgin ayırt edici özelliği siyaha yakın koyu kırmızı tonlarıdır. Tomurcuk halindeyken siyah görünümde olan çiçekler, açıldıkça kadifemsi bir kırmızıya dönüşür. Petallerin merkezinde görülen ince beyaz çizgi, morfolojik olarak Halfeti Karagülü’nü diğer gül türlerinden ayırır

Bitkinin siyah renge yakın pigmentasyonu, Halfeti ilçesinin özgül ışıklanma süresi, sıcaklık değişimleri ve yüksek kireç içeren toprak yapısına bitkinin verdiği fizyolojik tepkiden kaynaklanır. Aynı kültivar coğrafi sınır dışında yetiştirildiğinde, siyah pigmentasyonu kaybederek kırmızı, kadife ya da mor tonlarda çiçek açmaktadır.

^{Tomurcuk Halinde Karagül (Anadolu Ajansı)}

Yetişme Ortamı ve İklimsel Koşullar

Halfeti, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Fırat Nehri kıyısında yer alan, mikroklimatik özellikler gösteren bir ilçedir. İlçenin kireçli ve mineral bakımından zengin toprakları, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıman geçen yarı kurak iklimi, bu özel gül türünün renk gelişimini doğrudan etkiler. Bölgenin yıllık ortalama sıcaklığı 18–20 °C olup, çiçeklenme dönemleri genellikle ilkbahar (Nisan–Mayıs) ve sonbahar (Kasım–Aralık) aylarıdır. Birecik Barajı’nın yapımı sonrası ilçe merkezinin bir kısmı su altında kalmış, bu durum Halfeti’nin ekolojik dengesinde önemli değişiklikler yaratmıştır. Su seviyesi ve toprak pH'ındaki değişimler, bitkinin geleneksel yetişme alanlarını sınırlandırmıştır.

Üretim Süreci

Yer ve Toprak Seçimi

Halfeti Karagülü, eğimsiz ve düz arazilerde, havalandırılmış, killi-tınlı ve organik madde açısından zengin topraklarda yetiştirilir. Toprak hazırlığında boz toprak, torf ve yanmış çiftlik gübresi 2:1:1 oranında karıştırılır. Bu karışım hem su tutma kapasitesini hem de kök gelişimini destekler.

Çelikleme ile Üretim

Gül, vejetatif çoğaltma yöntemi olan çelikleme ile üretilir. Sonbahar sonu ile kış sonu arasında budanan anaçlardan alınan 15–25 cm uzunluğunda, 1–3 göz içeren çelikler önceden hazırlanmış topraklara dikilir. İlk can suyu verildikten sonra sulama düzenli olarak devam ettirilir. Yaz aylarında sıcaklık artışıyla sulama sıklığı artırılır. Zararlı otlarla mücadele, ürün kalitesinin korunması açısından önemlidir.

Hasat ve Kurutma

Çiçekler siyah renge en yakın hale geldiğinde hasat edilir. Taze olarak satılacak ürünler doğrudan paketlenirken, kurutulacak olanlar iplerle ters asılarak gölgede kurutulur. Kuruma süreci tamamlanan çiçekler, hava almayan ambalajlarla paketlenerek saklanır ve satışa sunulur.

^{Ters Asılan Karagül Görseli (Anadolu Ajansı)}

Coğrafi Tescil ve Hukuki Statü

Halfeti Karagülü, Halfeti Belediyesi tarafından yapılan başvuru ile Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 01 Mart 2021 tarihinde “menşe adı” olarak tescillenmiştir. Ürünün tescil numarası 684, başvuru numarası ise C2019/131’dir. Tescil yalnızca Şanlıurfa ili Halfeti ilçesi sınırları içerisinde yetiştirilen bitkiler için geçerlidir Tescil şartları gereği, Halfeti Karagülü ibaresi ve menşe adı amblemi, ürünün kendisinde, ambalajında veya işletmede görünür şekilde yer almak zorundadır.

^{Tescil Tablosu (Türk Patent)}

Denetim Mekanizması

Tescilli ürünün üretimi, dağıtımı ve menşe adı kullanımı; Halfeti Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan bir denetim kurulu tarafından kontrol edilmektedir. Kurulda Halfeti Belediyesi Zabıta Müdürlüğü, Halfeti Ziraat Odası ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden uzman kişiler yer alır. Denetimler yılda en az bir kez düzenli olarak yapılmakta, gerektiğinde veya şikâyet üzerine ek denetimlere başvurulmaktadır. Denetim konuları arasında yetiştirme sahalarının uygunluğu, tür özelliklerinin doğruluğu, üretim yöntemine uygunluk ve işaret kullanımının kontrolü yer almaktadır.

Kültürel ve Turistik Yansımalar

Halfeti Karagülü, yalnızca biyolojik özellikleriyle değil, aynı zamanda yerel kimliğe katkısı ile de önem taşır. İlçeye gelen ziyaretçiler için sembolik bir unsur haline gelen bu bitki, çeşitli hediyelik ürünlerde (reçel, lokum, sabun, parfüm, çikolata) kullanılmaktadır. Yerel yönetimler tarafından sahil kenarlarında ve seralarda üretimi yapılan karagül, aynı zamanda görsel bir cazibe unsuru olarak Halfeti turizmine katkı sunmaktadır. 2013 yılında Cittaslow (Sakin Şehir) ağına dâhil edilen Halfeti’nin bu unvana katkı sunan sembollerinden biri de Karagül’dür.

Güncel Gelişmeler

Karagül üretiminin ekolojik nedenlerle azalması üzerine, Halfeti Belediyesi ve Tarım ve Orman Bakanlığı iş birliğiyle seracılık uygulamaları yaygınlaştırılmıştır. Özellikle TAGEM destekli “Halfeti Gülünün Islahı ve Kesme Çiçek Sektörüne Kazandırılması” projesi kapsamında, seralarda kesme gül üretimi hedeflenmiş ve dünya pazarına sunulabilecek üretim kapasitesi geliştirilmiştir.