Karnavas bezi, Türkiye'nin Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı Ormanağzı Mahallesi’nde üretilen geleneksel bir dokuma kumaştır. Adını, köyün eski adı olan “Karnavas”tan alan bu el sanatı ürünü hem teknik özellikleri hem de kültürel temsiliyet değeri bakımından yerel dokuma mirası içinde özgün bir konuma sahiptir.

^{Karnavas Bezi (Olur İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Tarihçe

Yaklaşık 250 yıllık bir geçmişe sahip olduğu belirtilen Karnavas bezinin, Osmanlı Dönemi'nden bu yana başta başörtüsü olmak üzere çeşitli örtü türleri, gündelik giysi ve ev eşyaları üretiminde kullanıldığı bilinmektedir. İlk zamanlarda yün ipliklerle dokunan bu bez, pamuğun bölgeye ulaşmasıyla birlikte pamuk iplik kullanılarak üretilmeye başlanmıştır. Erzurum gibi soğuk iklimli bir bölgede pamuklu dokumaların varlığı, bölge dışından temin edilen pamuk liflerinin yörede işlenmesiyle açıklanmaktadır.

^{Karnavas Bezi Üretim Tezgâhı (AA)}

Teknik Özellikler ve Üretim Süreci

Karnavas bezi, %100 pamuk ipliği ile bezayağı dokuma tekniği kullanılarak kamçılı tezgâhlarda üretilmektedir. Bez, her biri yaklaşık 160x55 cm boyutunda dokunan iki parçanın elde dikilerek birleştirilmesiyle toplamda 160x110 cm ebatına ulaşmaktadır. Dokuma işlemi sırasında 100’lük taraklar kullanılmakta, motif ve desenler ise dokuma sırasında atkı ve çözgü ipliklerinin arasına sıkıştırılan renkli ipliklerle oluşturulmaktadır. Motifler önceden çizilmiş desen kâğıtları yardımıyla düzenli aralıklarla dokunur.

^{Karnavas Bezi (Olur İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Motifler ve Anlam Dünyası

Karnavas bezinde yer alan motifler kültürel sembollerle yüklüdür. Elibelinde motifi doğurganlığı ve bereketi simgelerken; çengel nazar inancını, yıldız ışığı ve iyiliği, göz motifi ise koruyuculuğu temsil etmektedir. Su yolu, kırtıklı gül (pıtrak), hayat ağacı, para çiçeği, gelin alma ve uğur böceği gibi motifler, bezin estetik ve anlam dünyasını zenginleştirir.

^{Karnavas Bezi (Olur İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Geleneksel Kullanım ve Sosyal Bağlam

Karnavas bezi geleneksel olarak evli kadınlar tarafından başörtüsü olarak kullanılmış; gelinlerin çeyizlerine 40-50 adet Karnavas bezi ekledikleri, bu bezleri yeni evlerinde hediye olarak sundukları aktarılmaktadır. Kullanım biçimi, örtü şekli ve motif seçimi, evli ve bekâr kadınlar arasında ayrım yapılmasını sağlamıştır.

Yeniden Canlandırma Çabaları

Günümüzde üretimi sınırlı sayıda tezgâhta sürmekte olan Karnavas bezi, Olur Kaymakamlığı tarafından yürütülen projeler ve açılan atölyeler aracılığıyla yeniden canlandırılmıştır. Bu çabalar, bezin hem kültürel bir miras ögesi olarak korunmasını hem de yerel ekonomiye katkı sağlamasını amaçlamaktadır.

^{Karnavas Bezi (Olur İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Coğrafi İşaret ve Koruma Statüsü

Karnavas bezi, 20 Aralık 2021 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş ve coğrafi işaret koruması altına alınmıştır. Tescile göre, bezin üretiminde %100 pamuk ipliği kullanılmakta, desen ve motif düzeni belirli kurallar çerçevesinde oluşturulmaktadır. Tüm üretim süreci, Erzurum ili Olur ilçesi sınırları içinde gerçekleşmek zorundadır

Güncel Kullanım Alanları

Karnavas bezi, günümüzde sadece başörtüsü olarak değil, aynı zamanda giysi, yelek, fular, masa örtüsü, yatak örtüsü, perde, mutfak tekstili ve aksesuar gibi çeşitli alanlarda da kullanılmakta ve işlevselliği artırılmaktadır.