Kaya antilobu (Oreotragus Oreatragus), Memeliler sınıfının Çift toynaklılar takımından, Bovidae familyasına ait, Afrika'ya özgü küçük bir antilop türüdür.

Morfolojik Özellikler

Kaya antilopları, omuz yüksekliği 43 ila 51 cm, toplam uzunluğu ise 75 ila 115 cm arasında değişen, tıknaz ve sağlam yapılı hayvanlardır. Ağırlıkları 8 ila 18 kg arasında olup, dişiler (ortalama 13,2 kg) genellikle erkeklerden (ortalama 10,6 kg) biraz daha ağırdır. Vücutlarına oranla büyük arka bacaklara ve kısa bir boyun ile gövdeye sahiptirler.

Kürkleri, içi boş ve kırılgan tüylerden oluşur; bu yapı, radyant ısıyı yansıtarak ve yalıtım sağlayarak hayvanı aşırı sıcaklardan korur ve yaralanmalara karşı direnç sunar. Kürk rengi, kökene göre değişmekle birlikte genellikle sarı, kahverengi, gri ve zeytin yeşili tonlarında benekli (kırçıllı) bir görünüme sahiptir. Karın, çene ve kulak içleri soluk beyazdır.

Kaya antilobunun en dikkat çekici özelliği toynaklarıdır. Parmaklarının son eklemleri, hayvanın neredeyse parmak uçlarında yürümesini sağlayacak şekilde dönmüştür. Bu küçük, silindirik toynaklar, kayalık yüzeylerde hafif bir vantuz etkisi yaratarak olağanüstü bir çekiş ve dengeli bir hareket sağlar; bu sayede gümüş dolar büyüklüğündeki bir platforma bile çevik bir şekilde atlayabilirler.

Boynuzlar genellikle kısa, düz ve sivri uçludur. Güney Afrika popülasyonlarında yalnızca erkekler boynuzluyken, Kenya ve Tanzanya gibi doğu Afrika alt türlerinde hem erkeklerde hem de dişilerde boynuz bulunabilir. Boynuzlar 17-18 ayda yetişkin boyutuna ulaşır ve ortalama 10 cm uzunluğundadır.

Coğrafi Menzil ve Yaşam Alanı

Kaya antiloplarının dağılımı, özelleşmiş habitat gereksinimleri nedeniyle dağınıktır. Menzilleri, kuzeydoğu Sudan, Eritre, Somali ve Etiyopya yaylalarından başlayarak, doğu ve güney Afrika'ya (Namibya ve Angola dahil) uzanır. Yaşam alanları kesinlikle kayalık arazilerle sınırlıdır; bu bölgeler arasında savanlardan yükselen "kopje" (küçük kaya oluşumları), kayalık tepeler, geçitler ve hatta 4.000 metreye kadar yüksekliğe sahip dağ yamaçları bulunur. Başka bir tepeye ulaşmak için düz arazide 10 km'ye kadar yol kat edebilirler.

Davranış ve Sosyal Yaşam

Kaya antilopları, tek eşli çiftler veya bir erkek, bir dişi ve bir yaşındaki yavrularından oluşan küçük aile grupları halinde yaşayan bölgesel hayvanlardır. Ortalama grup büyüklüğü yaklaşık 2,6 bireydir ve ortalama yaşam alanları yaklaşık 0,081 km²'dir. Yağış miktarının yüksek olduğu bölgelerde (bitki örtüsünün daha yoğun olduğu yerlerde) yaşam alanları daha küçüktür.

En çok sabahın erken saatleri ve öğleden sonra geç saatlerde aktif olan bu hayvanlar, günün en sıcak saatlerini yırtıcılardan korunmak ve serinlemek için gölgede dinlenerek geçirirler. Hava serin olduğunda gün boyunca aktif kalabilirler.

İletişimde koku ve ses önemli rol oynar. Her iki gözün köşesinde bulunan preorbital bezlerden salgılanan salgılar ve dışkı yığınları aracılığıyla bölgelerini işaretlerler. Bu koku işaretleri yaklaşık bir hafta kalır ve düzenli olarak yenilenir. Bir yırtıcı tehlikesi algıladıklarında, burun deliklerinden dışarı verilen, 0,7 km öteden duyulabilen tiz, trompet benzeri bir ıslık sesiyle alarm çağrısı yaparlar.

Kaya antilopları avcılarına karşı yüksek bir farkındalık gösterirler. Yırtıcı tehdit oluşturduğunda ilk tepkileri donmaktır. Yırtıcı yaklaşmaya devam ederse alarm çağrısını yaparak daha yüksek bir kayalık alana doğru kaçarlar. Başlıca yırtıcıları leoparlar, karakulaklar, sırtlanlar ve kartallardır.

Beslenme ve Diyet

Kaya antilopları esas olarak meyve ve yaprak yiyen (yaprakçıl/meyvecil) hayvanlardır. Günlerinin önemli bir kısmını beslenmeye ayırırlar ve yüksek besin değerine sahip bitki kısımlarını seçerek tüketirler. Dar ağız yapıları, bu seçici yeme alışkanlığını destekler. Diyetlerinin yaklaşık üçte ikisini meyve ve çiçekler oluşturur; otları tüketmezler. Kurak bir ortamda yaşadıkları için çok az su içerler; su ihtiyaçlarının büyük çoğunluğunu yedikleri bitkilerden ve çiyden karşılarlar.

Beslenirken, çift üyelerinden biri nöbetçi olarak tetikte beklerken diğeri otlanır. Laktasyon dönemi nedeniyle enerji ihtiyacı yüksek olan dişi, genellikle beslenme alanlarını yönlendirir.

Üreme ve Yaşam Süresi

Kaya antilopları tek eşlidir. Gebelik süresi yaklaşık altı aydır ve dişiler genellikle her 16 ayda bir tek bir yavru doğurur. Yaklaşık 1 kg ağırlığında doğan yavrular, ilk 2 ila 3 ay boyunca kaya yarıklarında gizlenirler. Yavrular 4-5 ayda sütten kesilir ve yaklaşık 7 ayda cinsel olgunluğa ulaşırlar. Dişiler 10-11 aya kadar aile grubunda kalabilirken, erkek yavrular yeni bölgeler kurmak için daha erken, yaklaşık 6 ay sonra ayrılırlar. Esaret altında 17 yıl 10 aya kadar yaşadıkları kaydedilmiştir.

Koruma Durumu

Kaya antilobu, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Veren Türler" (LC) kategorisinde yer almaktadır. Popülasyonları, Tsavo, Nyika, Namib-Naukluft ve Matobo Milli Parkları gibi korunan alanlarda yoğunlaşmıştır.