Kızlarağası Hanı, İzmir’in Konak ilçesinde, Kemeraltı Çarşısı içinde, Halim Ağa Çarşısı olarak bilinen bölgede yer almaktadır. Günümüzde 871. Sokak ile 902 ve 906. Sokaklar arasında kalan han, İzmir’de günümüze ulaşan nadir Osmanlı dönemi ticaret yapılarındandır. Yapının ana cephesi, eski Keresteciler Sokağı’na açılmaktadır. Vaktiyle deniz kenarında inşa edilen han, zamanla denizin dolması nedeniyle sahilden yaklaşık 200 metre içerde kalmıştır.
Kızlarağası Hanı (TC.Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Yapılış Tarihi ve Banisi
Kızlarağası Hanı, Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet ve Sultan I. Mahmut dönemlerinde Darüssaâde ağalığı görevini yürüten Kızlarağası Hacı Beşir Ağa tarafından inşa ettirilmiştir. İnşa kitabesine göre yapı 1744 yılında başlanmış, 1745 yılında tamamlanmıştır. Handa bulunan bir çeşmede 1675 tarihi yer almakla birlikte bu çeşmenin yapının inşasından önce bölgede mevcut olan başka bir çeşmeden getirilmiş olabileceği değerlendirilmektedir.
Mimari Özellikleri
Han, Osmanlı han mimarisinde sıkça rastlanan çarşılı ve avlulu plan tipindedir. 4.000 m²’lik bir alan üzerine inşa edilmiş olan yapı, kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Ortasında yaklaşık 600 m² büyüklüğünde bir avlu yer alır. İki katlı olan yapının üst katı galerilere açılan odalardan, zemin katı ise dükkân, koridor ve bedestenlerden oluşmaktadır.
Yapının mimari özgünlüğü, üst katta avluya bakan beş sütunlu, altı kemerli revak düzenlemesi ve cephedeki çıkma cumbalı şahnişinleri ile dikkat çekmektedir. Sütun başlıklarında üçgen-baklava motifleriyle bezemeler yer almaktadır.
Bedesten ve Koridorlar
Kızlarağası Hanı’nın zemin katı, kuzeyde Bakır Bedesteni ve Çuha Bedesteni, güneyde Cevahir Bedesteni olarak adlandırılan üç bedestenden ve doğuda yer alan bir koridordan oluşur. Koridorlar doğu ve batı yönlerinde dışa açılan kapılarla sokaklara bağlanmakta, ortalarında yer alan geçitlerle ise avluya ulaşım sağlanmaktadır.
Bakır Bedesteni, 1746 yılında hanın ön cephesinin restorasyonu sırasında yapılmıştır. Başlangıçta bakırcı esnafı bulunmakta olup daha sonra İran ipeği gibi lüks ürünlerin ticareti burada yapılmıştır.
Çuha Bedesteni, başlangıçta kofracı esnafı tarafından kullanılmış, zamanla çuhacıların yerleşmesiyle bu adı almıştır.
Cevahir Bedesteni, hanın güneyinde yer almaktadır.
Saçmahane, hanın doğusunda yer alan ve Çankırılı Sokağı’na açılan ek birimlerdir. 1745 yılında hana ilave edilmiştir.
Kat Planı ve Oda Düzeni
Üst katta 73 adet oda yer almaktadır. Bu odalar ticaret amacıyla gelen kervan sahipleri ve yolcular için konaklama alanı olarak kullanılmıştır. Zemin katta ise yük boşaltma, ticaret ve depolama faaliyetleri yürütülmekteydi. Yapıdaki odalarda ocak, niş, bodrum ve ahşap taban gibi özellikler yer alır.
Hasar ve Restorasyonlar
Han, yapıldığı tarihten itibaren çeşitli doğal afetlere maruz kalmıştır. 1745 yılında yaşanan heyelan sonucu cephesinde yıkılmalar meydana gelmiş ve ardından onarılmıştır. 1778 yılında büyük bir depremde hasar görmüş ve 1779 yılında esaslı bir onarımdan geçirilmiştir. Zaman içinde çeşitli depremler ve yangınlar geçiren yapı, farklı dönemlerde restore edilmiştir.
1988-1993 yılları arasında kapsamlı bir restorasyon geçirmiş ve 1993 yılında turistik çarşı olarak yeniden hizmete açılmıştır. Orijinal baca örnekleri esas alınarak tüm bacalar aslına uygun şekilde yeniden inşa edilmiştir.
Kullanım Amacı ve İşlevi
Han, 18. yüzyılda İzmir’in liman ağzına yakın bir noktada yer alması nedeniyle önemli bir ticaret merkezi işlevi görmüştür. Kervanlarla gelen mallar burada boşaltılır, satılır veya depolanırdı. Zemin katta dükkanlar ve depolar yer alırken üst kat konaklama için kullanılmıştır. Hanın kapıları, Osmanlı hanlarında olduğu gibi akşam saatlerinde kapatılırdı. 19. yüzyılın sonlarına kadar ticari canlılığını korumuş, bu tarihten itibaren önemini yitirmeye başlamıştır.
Günümüzdeki Durumu
Günümüzde Kızlarağası Hanı, turistik ve kültürel bir çarşı olarak kullanılmaktadır. İçinde el sanatları ürünleri, halı ve kilim dükkanları, gümüş takılar, deri ürünleri, geleneksel Türk kahvesi sunan işletmeler ve hediyelik eşya mağazaları yer almaktadır. Avlusu, ziyaretçilerin dinlenebileceği çay bahçesi olarak düzenlenmiştir.
Kızlarağası Hanı (İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
